Arab xalifaligi va musulmon huquqi

Oldi-sotdi shartnomasi quyidagi turlarga bo`linadi:

«Bay-qat`iy». Ushbu shartnomaga asosan sotilgan mol-mulk oluv-chiga uning haqi to`lanmasdan oldin topshirilishi mumkin.

«Bay-jaiz». Ushbu shartnomaga asosan taraflar ma`lum va keli-shilgan muddat davomida, shartnoma bo`yicha berilgan, olingan narsalarni bir-birlariga qaytarib berish sharti ko`zda tutiladi.

«Bay-fasid». Ushbu shartnoma bo`yicha sotilgan mol-mulk uni mazmun yoki shakl jihatidan o`zgartirish yoki qaytadan uchinchi shaxsga sotish mo`ljallangan taqdirda ushbu mol-mulk uning birinchi egasi tomo-nidan o`zi sotgan narxda qaytarib olish sharti bilan tuziladi.

Oldi-sotdi shartnomasi asosan fuqarolar o`rtasida tuziladi. Shartno-maning narsasi bo`lib, turar joy, uy-ro`zg`or buyumlari, asbob-uskunalar, chorva mollari, iste`mol qilish uchun zarur bo`lgan buyumlar, mahsulotlar va boshqalar hisoblanadi. Shartnoma narsasi ba`zan tirik tovarlar - qullardan iborat bo`lishi mumkin edi.

Shartnoma bo`yicha tovarlar ko`pincha nasiyaga (qarzga) yoki haqini bo`lib-bo`lib to`lash sharti bilan sotiladi. Bunday shartnomalar yozma ravishda rasmiylashtirilmasdi ham. Ko`char mol-mulk sotilgan vaqtda shartnoma og`zaki bo`lsa ham, lekin albatta guvohlar ishtirok etishlari shart edi. Ko`chmas mol-mulk bo`yicha shartnoma umumiy qoidaga bino-an yozma shaklda tuzilib, qozi tomonidan guvohlantirilardi.