Arab tilidan kirgan soʻzlar imlosi hozirgia turkiy tilda oʻtishi bilan oʻzgarib turli fonetik va leksik holatlari oʻzgargan. Misol sifatida quyidagi holatlarga qarab chiqamiz

• Arab tilidan kirgan soʻzlar imlosi hozirgia turkiy tilda oʻtishi bilan oʻzgarib turli fonetik va leksik holatlari oʻzgargan. Misol sifatida quyidagi holatlarga qarab chiqamiz.

• Arab tilida uchraydigan 8 ta harf oʻzbek tiliga mavjud emasligi mavjud talaffuz qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Misol: muallim, maʼni, jamiyat, maʼzur, ammo,avval va shunga oʻxshash soʻzlar borki koʻrish mumkin.

• Dastlabki, Arablar Oʻrta Osiyo davlatlarini bosib olganda, arab tili va madaniyatini singdirish harakatiga tushadi. Mazkur holat bevosita turkiy tilning bir boʻlagi sanaladigan oʻzbek tilini ham chetga qoldirmadi. Diniy, taʼlim, siyosat, iqtisodiy termin kirib keldi va bu hozirgacha deyarli bor.

• .

• Diniy terminlar-ning kengayishi

• Tarix davomida iqtisodiy, siyosiy, diniy bosqichni
• bosib oʻtish

• Xalqaro aloqa va ilmiy saviyaning kengayishiga olib keldi.

• Tengi va misli yoʻq asarlar tarix maydoniga keldi.

• Butun dunyo miqyosida Oʻrta Osiyo allomalarini tanishtiradi.

• O‘zbek tili leksikasida arabcha so‘zlarning mavjudligi o‘tmishda O‘rta Osiyo hududlarining arablar tomonidan egallanishi hamda uning tarixiy-ijtimoiy oqibatlari bilan bog‘liqdir. Sodir bo‘lgan siyosiy hamda ma’naviy o‘zgarishlar mahalliy xalqlar intellektual turmush tarzining barcha sohalariga arab tili va arab madaniyatining kirib kelishiga zamin yaratdi

• Islom dinining paydo bo‘lishi va uning natijasida Arab halifaligining tuzilishi bilan arab xalqining madaniy, siyosiy, iqtisodiy hayotida keskin o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Demak, arab kitobatchiligining takomili bu sohaga oid arabcha terminlarning tez sur’atlar bilan shakllanishiga turtki bo‘ldi. Tarixiy vaziyat arab kitobatchilik san’ati bilan birga unga oid terminlarning o‘zbek tiliga ko‘p miqdorda kirib kelishiga katta shart-sharoit yaratib berdi.

• FORS TILINING OʻZBEK VA TURKIY TILLARDA TAʼSIRI.
• Ma’lumki, o‘zbek xalqi juda qadimdan eroniy tilda so‘zlashuvchi aholi bilan birga yashab kelgan, shu jihatdan, ularning madaniy-iqtisodiy turmush tarzida ko‘plab mushtaraklik elementlarini uchratamiz. Biz yuqorida aytdikki, jamiyatdagi har qanday o‘zgarish, birinchi navbatda, tilda o‘z aksini topadi. Demak, o‘zbek xalqi turmush tarzidagi bu yaqinlik o‘zbek tiliga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmadi. Somoniylar sulolasi davrida (IX-X asrlar) arab tili o‘rniga «forsiyi dari» yoki forsiy til, ya’ni dariy deb atalgan mahalliy til adabiy til sifatida keng yoyilgan. «Forsiyi dari», ya’ni fors adabiy tiliga Xurosonda yashovchi tojiklarning so‘zlashuv tili asos bo‘lgan. Umuman, Somoniylar hukmronligi davrida fors-tojik tilining nufuzi yanada ortdi.

• Natijada, forsiy adabiy til arab tilini she’riyatdan tamoman siqib chiqardi va u fan, adabiyot va madaniyat tiliga, qolaversa, rasmiy davlat tili darajasiga ko‘tarildi. Bularning ta’sirida diniy adabiyotlargina arab tilida yozilgan bo‘lsa, fors-tojik tilida dunyoviy adabiyot namunalari yaratildi va u mahalliy turkiy tillarga, ayniqsa, o‘zbek tiliga kuchli ta’sir o‘tkaza oldi. Ґar ikki tilning o‘zaro hamkorlik qilishi o‘zbek-tojik bilingvizmi hodisasini vujudga keltirgan muhim omil hisoblanadi.

• Ma’lumki, tillarning o‘zaro ta’siri ikki ko‘rinishda bo‘ladi. Birinchisi, tillarning o‘zaro genetik jihatdan yaqinligi nuqtai nazaridan, ikkinchisi, tillar o‘rtasida genetik jihatdan hech qanday aloqalar bo‘lmagan holdagi yaqinlik, ya’ni so‘z o‘zlashtirishdir. Ijtimoiy-tarixiy shart-sharoit faqatgina bir tilning ikkinchi tilga ta’sir etish yo‘nalishini belgilab beradi, xolos

• Ma’lumki, tillarning o‘zaro ta’siri ikki ko‘rinishda bo‘ladi. Birinchisi, tillarning o‘zaro genetik jihatdan yaqinligi nuqtai nazaridan, ikkinchisi, tillar o‘rtasida genetik jihatdan hech qanday aloqalar bo‘lmagan holdagi yaqinlik, ya’ni so‘z o‘zlashtirishdir. Ijtimoiy-tarixiy shart-sharoit faqatgina bir tilning ikkinchi tilga ta’sir etish yo‘nalishini belgilab beradi, xolos

• Hozirgi o‘zbek tili leksikasida anchagina miqdorda forscha-tojikcha so‘zlar bo‘lib, o‘zbek tili leksikasida turkiy so‘zlardan keyin miqdor jihatidan ikkinchi o‘rinda turadi. Albatta, aytilgan bu fikrlar umumiy o‘zbek tili leksikasiga tegishlidir. Masalan, o‘zbek quruvchilik terminologiyasida forscha-tojikcha o‘zlashmalar arabcha o‘zlashmalarga nisbatan ko‘p miqdorni tashkil etadi. Lekin o‘zbek kitobatchilik terminologiyasida buning tamoman aksini ko‘ramiz, ya’ni forscha-tojikcha o‘zlashma terminlar arabcha o‘zlashmalarga nisbatan ancha kam miqdorni tashkil etadi.

• Oʻzbek va turkiy tilda, xususan, ozarbayjon va turkiy tilda ham arab, fors- tojik soʻzlarini kurashimiz mumkin .Quyidagi holda uni koʻrib chiqamiz.

• Misol uchun , ozarbayjon tilida yetmishdan keyin hashtod deydi yoki turk tilida maal asaf bu ikkita mazkur termin aslida arab va forscha.

• Diaxronik aspektda sof holda uchrovchi forscha-tojikcha o‘zlashmalar (bu terminlarning ba’zilari adabiyotlarda stilistik bo‘yoqdorlikni oshirish maqsadida bugun ham muomalada bo‘lib turadi): daftar, kilk, siyoh, fihrast, xoma, xomazan, xomatarosh, iskanja, muhra, nol, noma, nomabar, nomaoro (xushxat kotib), navisanda, xushnavis, nigor (ishlangan rasm, surat, tasvir), nigoranda, nigorish, nigorxona, nishon, ro‘znoma, sarnoma, sarsuxan, sheroza (kitob muqovalarini muqovalashda uni yaxshilab tutib turuvchi ipak tasma; muqova, muqova naqshlari) va boshqalar.

• Navoiy o’zbek tilining o’ziga xos leksik xususiyatlarini ko’rsatar ekan, o’z navbatida fors tilining leksik boyliklaridan ham foydalanadi.
• Alisher Navoiy o’zbek tilining leksik me’yorlarini belgilashda arab, fors-tojik tili so’zlaridan ham foydalanadi. Ayrim tushunchalarni ifodalashda boshqa tildan so’z olish zarur va shart deb biladi.