Қарақалпақстан республикасы

Tajriba
Jsmning massasi
1
2
3	Bo'sh stakan massasi (mst)	Suvli stakan massasi(mst.suv)

Xulosa:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bahosi: ________ Tekshirdi :_____________________________
№2 Laboratoriya ishi

Qattiq jismng zichligini aniqlash.
Metodik ko'rsatma:



Kerakli asboblar. Shayinli tarozi (toshlari bilan), o‘lchov chizg‘ichi, to‘g^£ri burchakli parallelepiped shaklidagi yog‘ochdan, plast- massadan, metalldan yasalgan narsalar.

To'g^'ri geometrik shaklga ega bo‘lmagan predmetlar (kichik qaychi, qalamtarosh), suv, menzurka.

Ishni bajarish.

1. To^'g'ri burchakli paral­lelepiped shaklidagi jismlardan biri olinib, uning bo‘yi (/_x), eni (/₂) va balandligi (/₃)

chizg‘ich yordamida o‘lchanadi. Natijal arga ko‘ra V= /_г x /₂ x /₃ hajm hisoblanadi.

2.Tarozining bir pallasiga to‘g^£ri burchakli parallelepiped, ikkinchi pallasiga toshchalar qo‘yilib, muvozanatga keltiriladi. Toshchalarga qarab jism massasi m aniqlanadi.

ρ=m/V formula yordamida jism zichligi hisoblab topiladi.

4. 
   Yuqorida ko‘rsatilganidek, tajriba boshqa parallelepipedlar bilan o‘tkazilib, ularning ham zichliklari aniqlanadi.
   
5. 
   O‘lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.
   

Jism	Eni, sm	Bo‘yi, sm	Balandligi, sm	Hajmi, sm^3	Massasi, g	Zichligi, g/sm^3
Yog‘och parallelepiped
Plastmassa parallelepiped
Metall parallelepiped

Ishining natijasi:

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Bahosi: ________ Tekshirdi :_____________________________
№3 1Laboratoriya ishi

Dinamometr yordamida kuchlarni o'lchash.

Ishning maqsadi: Dinamometrdan foydalanib uning ishlashini o'rganish
Kerakli asboblar. Dinamometr, turli massali jismlar, rezina, uchida ilmog‘i bor silliq taxtacha, stol.

Ishni bajarish.

1-tajriba. Og‘irlik kuchini o‘lchash. Dinamometrni olib, shkalasini o‘rganing. Dinamometrning o‘lchash chegarasini va aniqlik darajasini yozib oling. Dinamometrni shtativga mahkamlab, uning ilmog‘iga turli massali jismlarni iling. Har safar dinamometr ko‘rsatishlarini yozib oling.

2.Ishqalanish kuchini o‘lchash. 1-tajriba. Stol ustiga uchida ilmog‘i bor silliq taxtachani qo‘ying. Dinamometr ilmog‘ini taxtacha ilmog‘idan o‘tkazing.

3.Dinamometr uchidan ushlab, sekin torting. Jism joyidan qo‘zg‘algandan boshlab, iloji boricha, jismni juda sekin tekis harakat qildiring. Shu holatda dinamometr ko‘rsatishini yozib oling. (Jism tekis harakatlantirilganda tortuvchi kuch F, ishqalanish kuchi F._u ga teng bo ‘ladi. F= F,)

2-tajriba. Taxtacha ustiga 1 kg toshni qo‘ying. Tajribani takrorlang. Dinamometr ko‘rsatishidan foydalanib, ishqalanish kuchini aniqlang. Taxtacha ustiga qo‘yiladigan yuklar miqdorini o‘zgartirib, ishqalanish kuchlarini aniqlang.

Elastiklik kuchini o‘lchash. 1-tajriba. Dinamometr- ning asosiy qismi prujina bo‘lganl igidan, unga yuk osilganda, yukning og‘irligi prujinaning elastiklik kuchiga teng bo‘ladi.

2-tajriba. Rezinaning elastiklik kuchini o‘lchash uchun taxtacha va dinamometr oralig‘iga l₀ = 15—20 sm uzunlikdagi rezina ulanadi. Dina­mometr uchidan ushlab, yukni tekis harakat qiladigan holatda tortiladi.

Bunda rezina cho‘ziladi va unda hosil bo‘lgan elastiklik kuchini dinamometr ko‘rsatishidan yozib olinadi.

3-tajriba. Dinamometrni vertikal holatda shtativga mahkamlanadi. Uning ilmog‘iga 10—15 sm uzunlikdagi rezina bog‘lanadi. Rezina oxirini siqib, ip bilan bog‘lanadi va ip uchini halqa shaklida qoldiriladi. Ipga massasi ma’lum bo‘lgan toshlar ilinadi. Dinamometr ko‘rsatishidan rezina cho‘zilishi tufayli hosil bo‘lgan elastiklik kuchi aniqlanadi.
Ishqalanish kuchini o‘lchash jadvali

Yuksiz dinamometr ko‘rsatishi (N)	Taxtachaga qo‘yilgan yuk massasi (kg)	Yukli holatda dinamo­metr ko‘rsatishi (N)

Elastiklik kuchini o‘lchash jadvali

Yuk osilganda dinamometr ko‘rsatishi (N)	Yuk harakatlanganda dinamometr ko‘rsatishi (N)	Rezina qo‘yilganda dinamometr ko‘rsatishi (N)

Ishining natijasi :
Xulosa:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bahosi : ________ Tekshirdi :_____________________________

№ 4 Laboratoriya ishi

Richagning muozanatda bo'lish shartini o'rganish.

Ishning maqsadi: Richagning muozanat shartini aniqlashda nazariy bilmlarni mustahkamlash va amaliyotda qo'llay olishni o'rganish.

Kerakli asboblar: 1) Laboratoriya ri- chag-chizg‘ichi; 2) Yuklar to‘plami;

3) Shtativ.

I shning bajarilishi: 1. Shtativga labora­toriya richag chizg‘ichi rasmda ko‘rsatilganidek osiladi.

2.Richagning chap tomoniga aylanish o‘qidan 10 sm uzoqlikda ikkita bir xil yuk osiladi.

3.Richagning o‘ng tomoniga ayla­nish o‘qidan 20 sm uzoqlikda chap tomondagidek bitta yuk osiladi.

4. Bunda richagning muvozanatda qolishi kuzatiladi. Shunga o‘xshash chap va o‘ngtomonlarga birinchi tajribada ko‘rsatilganidek ularga karrali yuklar osilganda richagning muvozanatda qolishi namoyish qilinadi.

5.Tajribalarga ko‘ra richagning muvozanatda bo‘lish sharti keltirib chiqariladi:

Tajriba natijalari buyerga yoziladi

Tajriba Soni	F1, N	L1, sm	F2, N	L2, sm
1
2
3

Mustahkamlash uchun savollar.

1.Richak qanday mexanizmlarda qo'llaniladi?

2.Richag markazidan 9sm masofada 50g jism bor.Richagdan necha sm masofada 15g yukni joylashtirish kerajk.

Hisohlabvtopilgan natija tajribada tekshirilsin.

Ishining natijasi :
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Xulosa:

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bahosi : ________ Tekshirdi :_____________________________


№5 Labaratoriya ishi
Termometr yordamida jismlar temperaturasini o'lchash

Ishning maqsadi: Suyuqlik va havo temperaturasini o'lchashda nazariy bilmlarni mustahkamlash.
K erakli asboblar. Termometr, issiq suv, sovuq suv, menzurka, shisha tayoqcha, suv solish uchun kosacha.

Ishni bajarish tartibi.

Termometr fizika xonasining quyosh nurlari to^'g^'ridan-to^'g'ri tushmaydigan, isitish vositalari (batareya, plitka)dan uzoqda, lekin shkalasi aniq ko‘rinadigan joyga osib qo‘yiladi.

Tajribani o‘tkazishga tayyorlanish jarayonida (5—6 min) termometr ko‘rsatishi o‘zgarmay qolganidan so‘ng xona temperaturasi yozib olinadi.

Plitka yoki gaz alangasida suvli idish qizdiriladi.

Menzurkada 100 ml suv o‘lchab olinib, kosachaga quyiladi va termometr suvga tushiriladi. Biror minutdan so‘ng termometr ko‘rsatishi t_y yozib olinadi.

Menzurkada 100 ml suv o‘lchab olinadi va unga termometr tushiriladi. Biror minutdan so‘ng termometr ko‘rsatishi t₂ yozib olinadi.

Menzurkadagi issiq suvni sovuq suvli kosachaga ag‘dariladi. Shisha tayoqcha bilan aralashtirilib, temperaturasi t₃ o‘lchanadi.

Yuqoridagi tajribani issiq suvning temperaturasi turlicha bo‘lgan hollarda takrorlanadi.

№	Bo'lim temperaturasi, t, ºC	Issiq suv temperaturasi ^oC, t1	Suwiq suw temperaturasi,^oC t2,	Aralashma temperaturasi, ta
1
2
3

Xulosa:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Bahosi: ________ Tekshirdi:_____________________________

№6 Labratoriya ishi

Yassi ko'zgu yordamida yorug'likning qaytishini o'rganish

I shning maqsadi: Yassi ko'zgu yordamida yorug'likning qaytishini tajribada sinab ko'rish

Kerakli asboblar. 1) yassi ko‘zgu o‘rnatilgan optik disk; 2) nurli ko‘rsatkich yoki 3—6 volt kuchlanishga mo‘ljallangan cho‘g‘lanma elektr lampochkasi; 3) o‘l- chamlari 160 x 200 mm bo‘lgan oq qalin qog‘oz.

Ishni bajarish.

1.Rasmda ko‘rsatilgan qurilma yig‘iladi. Optik disk o‘rtasiga yassi ko‘zgu o‘rnatiladi.

2.Nurli ko‘rsatkichni (yoki cho‘g‘lanma elektr lam- pochkasini) optik disk chetiga mahkamlab, undan ko‘zguga yorug‘lik tushiriladi. Tushish burchagini o‘zgartirib, ularga mos kelgan qaytish burchaklari aniqlanadi. Natijalari sinf doskasiga yozib boriladi.

3.Tushish burchagi va qaytish burchaklari teng ekanligi tekshiriladi.

4.Oq qalin qog‘ozni qaytayotgan nur tomondagi diskka yopisha- digan qilib qo‘yiladi. Shunda qog‘oz yuzida qaytayotgan nur ko‘rinib turadi. Qog‘ozni biroz burilsa, qaytgan nurning boshlanishi ko‘rinadi. Bu hodisadan xulosa chiqariladi.

5.Tajribani nurli ko‘rsatkichni optik diskning chap tomoniga o‘rnatib takrorlanadi.

Xulosa:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Bahosi: ________ Tekshirdi :_____________________________