Aqli zaif bolalarning bog’langan nutqini rivojlantirish bo’yicha korreksion ish

 

16 

va  lug’at  boyligining  murakkablashishi  natijasida  nutqning  ma’no  jihatining 

shakllanishi  yuzaga  keladi,  ya’ni  so’z  ma’nosini  konkret  bosqichdan  mavhum 

(abstrakt) bosqichga ko’tariladi. 

   To’rtinchi  davr.  Bu  davrlarda  bola  tomonidan  nutqning  Grammatik  tizimi 

(sintaktik, morfologik jihatdan) egallangan bo’ladi.  

   A.V.Zaxarova 6 – 7 yoshli bolalarning og’zaki nutqining tarkibini o’rganib, 

ruhiy  zabon  bolalar  nutqida  eng  ko’p  qo’llaniladigan  so’zlarni  ajratib  ko’rsatadi: 

otlar  –  ona,  odamlar,  o’g’il  bola;  sifatlar  –  katta  –  kichik,  bolalarniki,  yomon; 

fe’llar  –  bormoq,  so’zlashmoq,  aytmoq.  Bu  yoshdagi  bolalarning  lug’atida 

kishilarni bildiradigan otlar ustunlik qiladi.  

Bolalar  kundalik  lug’atida  sifatlarni  qo’llanish  darajasini  o’rganish  asosida 

100ta  bayon  etilgan  so’zning  8.65%  ni  sifatlar  tashkil  etishi  aniqlangan. 

A.V.Zaxarova  bolalar  nutqida  doimiy  takrorlanadigan,  tez  –  tez  qo’llaniladigan 

sifatlarni  va  birga  qo’shib  ishlatish  mumkin  bo’lgan  so’zlarni  ajratib  ko’rsatadi 

(katta – kichik, bolalarniki, yomon, oyimniki), antonimlar (katta - kichik), baholar 

(yaxshi  -  yomon);  aniqligi  sust  bo’lgan  so’zlar  (haqiqiy,  turli,  umumiy);  so’z 

birikmalar  tarkibiga  kiruvchi  so’zlar  (bolalar  bog’chasi,  yangi  yil).  6  –  7  yoshli 

bolalarning nutqining taxlili shuni ko’rsatdiki bolalar ranglarni ifoda etishi uchun 

40dan ortiq sifatlardan foydalanadilar. Bolalar lug’atidagi bu guruhga oid sifatlar 

kattalar nutqiga qaraganda keng qo’llaniladi. Bolalar ko’p hollarda qora, qizil, oq, 

ko’k kabi ranglarning nomi bolalar tomonidan ko’proq ishlatiladi. 

   Bolalar  hayotiy  tajribasining  ortishi,  uning  faoliyati  va  atrofdagilar  bilan 

munosabatini  murakkablashuvi  natijasida  bolalarning  lug’at  boyligi  miqdor 

jihatdan  boyib  boradi.  Bolalar  lug’atining  hajmi  va  uning  rivojlanishiga  oid 

adabiyotlarda turlicha ma’lumotlar keltiriladi, bu bolalarning lug’atining o’ziga xos 

individual  rivojlanishi  va  bolaning  yashash  sharoiti  tarbiyasiga  bog’liq 

(Makarova.N.V). 

   Bola  tafakkurining  rivojlangani  sari  uning  lug’ati  nafaqat  boyib  boradi, 

shuningdek ma’lum tartibga keladi, tizimga ega bo’ladi. So’zlar semantik jihatdan 

guruhlanadi.  Bunda  sematik  jihatdan  birlashish  bilan  birga  semantik  qatorda 

---