Aqli zaif bolalarning bog’langan nutqini rivojlantirish bo’yicha korreksion ish

 

24 

tushunmaydilar.  Kattalarning  savollari,  talablari,  tushuntirishlari  va  ko’rsatmalari 

ularning hayotida birmuncha boshqa ahamiyatsiz ro’l o’ynaydi. 

   Aqli  zaif  bolalarning  maktabgacha  tarbiya  davridagi  nutqiy  aloqa  qilish 

faoliyati bilan bog’liq  tajriba kamroq  vaqtni 3  –  4  yilni  o’z  ichiga oladi.  Shunda 

ham  uning  rivojlanish  sur’ati  keskin  orqada  qolgan  nutq  faolligining  zaifligi 

kuzatiladi.  Bolaning  maishiy  so’zlashuv  nutqi  yaxshi  rivojlanmagan  bo’ladi.  Bu 

esa  oligofren  bolaga  kattalar  bilan  nutqiy  aloqa  qilishni  qiyinlashtiradi.  Bola 

suhbatlar ishtirok eta olmaydi, savollarga bir xil tarzda va doimo ham to’g’ri javob 

bermaydi. Topshiriq va vazifalarni bajarish unga qiyinchilik tug’diradi.  

   Aqli zaif bolalar uchun xos bo’lgan umumiy motor rivojlanmay qolishi ham 

nutqning  rivojlanishinig  sekinlashishida  ma’lum  bir  ro’l  o’ynaydi.  Motorikaning 

(harakatlarning)  rivojlanmay  qolishi  bolaning  atrof  –  dunyo  bilan  tanishish 

jarayonini  buzadi  va  natijada  ular  haqida  tasavvur  va  ma’lumotlarni  to’plashni 

tormozlaydi.  Aqli  zaif  bolalarda  kuzatiladigan  motorikaning  nuqsonlari  ular 

nutqining  talaffuz  tomoniga  ham  ta’sir  etadi.  Chunki  nutq  tovushlarining 

so’zlarning 

ixtiyoriy 

talaffuzi 

nutq 

a’zolarining 

yuqori 

darajadagi 

koordinatsiyalashga  harakatlarini  talab  etadi.  Aqli  zaif  bolalar  uchun  esa  nutq 

a’zolarining koordinatsiyalashgan harakatlari qiyinchilik tug’diradi. 

   Aqli  zaif  bolalar  uchun  xarakterli  bo’lgan  fonetimatik  eshitishning  yaxshi 

rivojlanmaganligi  va  nutq  harakatidagi  kamchiliklar  bir  –  biriga  ta’sir  etadi  va 

nutqning  rivojlanishini  tormozlaydi.  Ammo  shuni  nazarda  tutish  lozimki,  nutq 

a’zolari  xarakatidagi  kamchiliklarni  xaddan  tashqari  ko’pirtirib  ko’rsatish 

maqsadga  muvofiq  bo’lmaydi,  chunki  bu  buzilishlar  keyinchalik  oson  bartaraf 

etilishi 

mumkin. 

Asosiy 

yetakchi 

rol 

fonematik 

eshitishning 

yaxshi 

rivojlanmaganligiga  tegishli  bo’lib  u  aqli  zaif  bolalarning  umumiy  rivojlanishi 

nuqsonlarning  oqibatidir.    Nutq  nuqsonlarining  aqli  zaif  bola  umumiy  ruhiy 

taraqqiyotiga  salbiy  ta’siri  J.I.Shif  qo’llanmasida  atroflicha  chuqur  tahlil  qilib 

berilgan. Muallifning e’tirof etishicha aqli zaif bolalar bilan sog’lom bola orasidagi 

farq ularning faol nutqlarida ko’zga tashlanar ekan. Aqli zaif bolalar o’z nutqlarida 

sifat,  fe’l,  bog’lovchilardan  juda  kam  foydalanar  ekanlar.  I.M.Savchenovning 

---