Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

15.5- jadval 
O‗zbekistonda tug‗ilgan bolalarning miqdoriy o‗zgarishi 
(1950—2017 yy.)* 
Yillar 
jami tug‗ilgan bolalar soni 
(ming kishi 
his.)
yillar 
o‗rtacha yillik o‗sish 
sur‘ati 
1950 
194,5 
1950-1955 yy.
5,10 
1955 
249,1 
1955-1960 yy.
6,45 
1960 
340,6 
1960-1965 yy.
0,85 
1965 
355,1 
1965-1970 yy.
2,47 
1970 
401,6 
1970-1975 yy.
3,60 
1975 
478,6 
1975-1980 yy.
2,45 
1980 
540,0 
1980-1985 yy.
4,67 
1985 
679,1 
1985-1990 yy.
0,35 
1990 
691,6 
1991-1994 yy.
- 3,10 
1991 
723,4 
1994-2000 yy
- 3,00 
1992 
710,5 
2000-2017 yy.
-1,20 
1993 
692,3 
1994 
527,6 
2000 
508,5 
2003 
657,7 
* 1950—1980 йиллар «Численность, состав и движение населения Узбекской ССР» (Ташкент, 
1983); 1985—2003 йиллар «Народное хозяйство ўзбекистана»; Демографический ежегодник 
Узбекистана 2003. -Ташкент 2004. 109 бет., statistik yilnomalari ma‘lumotlaridan olindi. 
Oziq-ovqat 
va 
uy-joy 
muammosi 
savodli 
aholining 
demografik 
jarayonlariga, birinchi navbatda tug‗ilishga o‗z ta‘sirini ko‗rsatdi. Ko‗pchilik 
oilalarda farzandlar sonini cheklash jarayoni kuchaydi. Bu holni O‗zbekistonda 
tug‗ilgan bolalar sonining qisqarib borishida ham yaqqol kuzatish mumkin. 
Aholining yosh tarkibini ifodalovchi ma‘lumotlar ko‗rsatishicha, 1959—
1979 yillarda jami aholi miqdorida 15 — 29 yosh guruhlari salmog‗i 24,7 foizdan -
28,6 foizga etdi
1
. Shunisi e‘tiborliki, aholi tarkibida yoshlar salmog‗i 1985 — 1990 
yillarda ham 27 — 28 foiz atrofida saqlanib keldi. Lekin tug‗ilayotgan bolalar 
miqdorining o‗sish sur‘ati esa bu davrda 13,3 martaga kamaydi. Bu kamayish, 
1
Bu xaqda III- bob, I-paragrafda batafsil bayon etilgan. 

---

289 
asosan oilada to‗rtinchi, beshinchi va undan keyingi farzandlar tug‗ilishining 
qisqarib borishi bilan bog‗liqdir. Masalan, 1960 yili respublikada jami tug‗ilgan 
bolalarning 39,0 foizini oilada beshinchi va undan keyingi farzandlar tashkil etgan 
bo‗lsa, bu ko‗rsatkich 1970 yili 42,8 foiz, 1980 yili 25,1 foiz, 1989 yili 15,3 foiz va 
1994 yili 9,6 foizni tashkil etdi. Bu ko‗rsatkichlar respublikaning shahar joylarida 
mos ravishda 21,8 foiz, 26,7 foiz, 15,1 foiz, 9,2 foiz va 5,3 foizni, qishloq joylarida 
esa 32,0 foiz, 49,5 foiz, 29,6 foiz, 18,4 foiz va 11,1 foizni tashkil etdi.
Respublikada oilada beshinchi va undan keyingi bo‗lib tug‗ilayotgan bolalar 
miqdorining kamayib borishi o‗zbek oilalarida farzandlar tug‗ilishini cheklash 
hollari keng tarqalayotganidan va ko‗pbolali oilalar salmog‗ining
kamayishidan, 
bir so‗z bilan aytganda, tug‗ilish darajasining pasayib borayotganligidan dalolat 
beradi. Bu jarayonni tug‗ilish darajasini ifodalovchi maxsus ko‗rsatkichlar 
dinamikasida ham kuzatish mumkin. Jumladan, 1960-yilda Respublikada har 1000 
aholiga nisbatan tug‗ilgan bolalar soni 39,8 promilleni tashkil etgan bo‗lsa, 1990-
yili bu ko‗rsatkich 33,7 promilleni tashkil etdi yoki 6,7 punktga kamaydi. 1991—
2017 yillarda tug‗ilishning umumiy koeffitsienti respublika buyicha 34,5 
promilledan 22,1 promillega tushdi.
 
2017 yilda 715,5 ming bola tug‗ilganligi qayd 
etilgan bo‗lib, mos ravishda 1000 aholiga nisbatan tug‗ilish koeffitsienti 22,1 
promilleni tashkil qilib, 2016 yilga nisbatan 0,7 promillega kamaydi (2016 yilda 
22,8 promille bo‗lgan).
O‗zbekistonda tug‗ilish darajasining bunday tez sur‘at bilan kamayishi 
urushdan keyingi 40—45 yillik davrda kuzatilgan emas. Respublikaning tug‗ilish 
darajasi doim yuqori bo‗lib kelgan Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarida ham 
ko‗p bolali oilalar salmog‗i keskin kamaygan. Masalan, 1996-yili Qashqadaryo 
viloyatida har 1000 kishi hisobiga tug‗ilgan bolalar soni 33,1 promilleni tashkil 
etgan bo‗lsa, 2017 yili bu ko‗rsatkich 24,0 promilleni tashkil etdi. Bu davrda 
tug‗ilishning umumiy koeffitsienti Surxondaryo viloyatida 34,4 ‰ dan 21,9 ‰ ga, 
Qoraqalpog‗iston Respublikasida 25,1 ‰ dan 21,7 ‰ ga, Xorazm viloyatida 27,4 
‰ dan 22,3 ‰ ga kamaydi.