Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

4.5.-diagramma. OIV/OITS dan katta zarar ko‘rgan bir davlatning 2015-yilga 
kelib aholining OIV bilan zararlangan va zararlanmagan qismining nisbati. 
sabab bo‘lmoqda? Taxminiy omillar quyidagilar bo‘lishi mumkin: kasallikning 
oldini olish dasturlari va muqobil tibbiy xismatlarning tanqisligi; chekish va 
ichkilikbozlik; va shaxsiy sog‘liqqa umumiy e‘tiborsizlik. Bular ―sobiq 
Kommunist rejimi nazorati ostida hayotiy tanlovlardan mahrumlik, shuningdek 
ishsizlik, nisbiy qashshoqlik, va kommunistik rejimdan keyingi iqtisodiy og‘ir 
vaziyatlardagi moliyaviy qiyinchiliklar bilan chiqisha olmaslik‖.
1980-yillarning o‘rtalarida ko‘plab Sahroi Kabirdan janubda joylashgan 
Afrika mamlakatlarida o‘lim darajasining shiddatli oshib kyetishi va uning 
natijasida o‘rtacha umr uzoqligining ham tushib ketishlari sodir bo‘ldi. 4.6-
diagrammada 1980-yillarning boshlaridagi Lesoto, Namibiya, Janubiy Afrika, 
Svazilend va Zimbabve mamlakatlaridagi 5 yoshgacha bo‘lgan har 1000 bolada 
kuzatilayotgan o‘limlar soni va OITS/OIV bo‘lmagandagi bo‘lishi mumkin 

---

117 
bo‘lgan natija keltirilgan, farqlar juda katta. Bolalar o‘limi agar OIV bo‘lmaganida 
ancha past bo‘lar edi. Svazilendda hozirgi daraja 143, ammo OIV bo‘lmaganida bu 
daraja 73 bo‘lar edi. Lesotoda bu natija 1000 bolaga 123 o‘limni tashkil etadi, 
ammo OIV bo‘lmaganida edi bu 71 bo‘lar edi. Sahroi Kabirdan Janubdagi 
Afrikada ―OIV infeksiyasi bilan tug‘ilgan bolalar (tug‘ilish paytida onasi orqali 
yuqtirib olganlar)ning 1/3 qismi o‘zining birinchi tug‘ilgan kuniga qadar vafot 
etishadi, va 60 %i 5 yoshga yetmasdan dunyodan ko‘z yumadi‖. 
OITS epidemiyasi ko‘plab Sahroi Kabirdan janubdagi Afrika 
mamlakatlaridagi umrni uzaytirish borasida erishilgan natijalarni barbod qildi. 
―Masalan, 2005-yilda aholisining ¼ qismi OIV/OITS bilan yashayotgan Lesotoda 
1990-1995-yillarda o‘rtacha umr uzoqligi 60 yoshga edi, ammo bu ko‘rsatkich 
2005-2010-yillarga kelib 34 ga tushib qolishi kutilmoqda, buning asosiy sababi 
OITSdan o‘lishdir‖. Agar Lesotoda OITS bo‘lmaganida bu davlatda o‘rtacha umr 
miqdori yaqin o‘n yil ichida 69 yoshga yetar edi. Uning o‘rniga Lesotoning 
o‘rtacha umr miqdori 50 %ga kam natijani tashkil yetishi kutilmoqda. Epidemiya 
bu mamlakatlarga judayam qaqshatqich talafotlar olib keldi. 
Hozirdagi dunyoning rivojlangan mamlakatlaridagi asosiy o‘limlar 
sabablaridan biri bu degenyerativ kasalliklardir. Bu kasalliklarni davolashning 
yangi usullari kelayotgan o‘n yilliklarida ishlab chiqilishi kuzatilmoqda. Ammo, 
faqatgina qarish fiziologik bosqichidagi inqilobiy kashfiyotgina hozirda 
rivojlangan mamlakatlar aholisini umrini ozgina uzaytirishi mumkin. Hattoki biron 
bir degenyerativ kasallik, masalan, yurak kasalligi yoki saratonning butunlay 
davosi topilsa ham bu umumiy hayot miqdorida unchalik katta o‘zgarishlarga 
sabab bo‘lishi qiyin.
Biron degenyerativ kasallikning davolanish usullarining topilishi unchalik 
katta o‘zgarishlarga olib kelmaydi, chunki bu kasalliklar asosan katta yoshdagi 
insonlarda uchraydi. Biron degenyerative kasallikning yo‘ldan olib tashlanishi 
shunchaki o‘lim sababini boshqa degenyerative kasallikka o‘tishiga sabab bo‘ladi, 
va umumiy hayot uzunligini bir yoki ikki yilga uzaytirishi mumkin. Yuqorida 
ta‘kidlaganimizdek, rivojlangan mamlakatlardagi o‘limning asosiy sabablaridan 

---

118 
biri bu yurak-ishemik kasalliklari va saratondir. Agar AQSHda yurak kasalliklari 
o‘limga olib keluvchi kasalliklar safidan chiqarilishiga erishilsa, umumiy umr 
davomiyligini bor-yo‘g‘i 5 yilga uzaytirilishiga erishish mumkin. Agar saraton olib