Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши



Download 0,81 Mb.
bet61/67
Sana31.12.2021
Hajmi0,81 Mb.
#247066
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   67
Bog'liq
А оли сони ва такрор барпо бўлиши

Dunyo bo‘yicha

14

29

48

50

    1. Manbalar: Kopilov V.A. Geografiya naseleniya. Uchebnoe posobie. -M.: Marketing, 1999.-s.119. World Urbanization Prospects: The 2002 Revi-sion.-www. Un.org/. http://Population Reference Bureau. 2009 World Population Data Sheet

o‘rni. Makrodarajadagi o‘rin shaharlar rivojlanishida, yuqori bosqichlarga chiqishida alohida ahamiyatga ega. Biroq, bu o‘rin shaharlar taraqqiyotida ijobiy xususiyat kasb etmasa, ular hayot faoliyati o‘zgarishsiz qolaveradi. Ko‘plab kadimiy shaharlarning geografik o‘rni ular umrini belgilashga xizmat qilgan, desak xato bo‘lmaydi. Chunki, aynan shu geografik o‘rindagi noqulayliklar yer yuzidan ko‘plab shahar va shaharchalarning yo‘qolib ketishiga sabab bo‘lgan. N.N.Baranskiy shaharlarning iqtisodiy geografik o‘rni ular uchun muhim iqtisodiy ahamiyatga ega. Uni tabiiy geografik o‘rindan, ya’ni tabiiy ob’ektlarga nisbatan tutgan o‘rnidan farqlay bilish kerak. Chunki, dengiz qirg‘og‘i, tog‘ tizmalari shahar iqtisodiyotiga ta’sir etishi yoki etmasligi mumkin, deydi. Shaharlarning iqtisodiy geografik o‘rni (IGO‘) birqancha komponentlardan tashkil topadi. Bular esa o‘z navbatida yana bir necha elementlarga bo‘linib ketadi. Jumladan:

1.Shaharlarning tabiiy geografik o‘rni:


  • Tabiat zonalariga nisbatan o‘rni;

  • Tabiiy resurslarga nisbatan;

2.sanoat –geografik o‘rni:

  • xom ashyo manbalariga nisbatan, ya’ni elektro energiya, yoqilg‘i va hakozo;

  • qayta ishlash sanoti markazlariga nisbatan;

3. shaharlarning agro-geografik o‘rni:qishloq xo‘jaligi xom ashyosi ishlab chiqaradigan rayonlarga nisbatan;

  • oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchi rayonlarga nisbatan;

4. transport-geografik o‘rni:

  • ichki muhim transport magistrallariga nisbatan;

  • xalqaro ahamiyatga ega transport tizimiga nisbatan;

  1. bozor-geografik o‘rni:

  • maxsulot tayyorlashga ixtisoslashgan tarmoq rayonlariga nisbatan;

  • ist’emol mollari bilan ta’minlaydigan rayonlarga nisbatan;

  1. geodemografik o‘rni:

  • aholi o‘sishi bilan bog‘liq rayonlarga nisbatan o‘rni;

  • fan, ta’lim va madaniyat markazlariga nisbatan

  1. siyosiy-geografik o‘rni6

  • mamlakat poytaxtiga nisbatan;

  • davlat chegaralariga nisbatan;

  1. harbiy-geografik o‘rni:

  • mudofaa ahamiyatiga ega ob’ektlarga nisbatan;

  • siyosiy (harbiy) konfilikt o‘choqlariga nisbatan.

Shaharlarning mazkur geografik o‘rinlari qulayligi ularning turli soha va tarmoqlar bo‘yicha rivojlanishiga imkon beradi. Har bir shahar uchun eng muhim geografik o‘rni bu transport tarmoqlariga nisbatan joylanishi bo‘lsa ham turli hududlarda IGO‘ ahamiyati bir-biridan ma’lum darajada farq qiladi.

Shaharlar hoh u yirik, hoh mayda bo‘lishidan qat’iy nazar har birining bajaradigan o‘z funktsiyasi bor. Shaharlarning funktsiyasi-aholining shahar hosil qiluvchi tarmoq va sohalardagi ishlab chiqarish faoliyati hisoblanadi. Shaharlarni shahar hosil qiluvchi funksiyasiga ko‘ra ikkita asosiy guruhga ajratish mumkin:



  1. Ishlab chiqarish (industrial)

  1. sanoat

  2. transport

  3. savdo-sotiq

  1. Noishlab chiqarish

  1. harbiy

  2. madaniy

  3. kurort

Shuningdek, ba’zi olimlar shaharlarni quyidagi funksional tiplarga ajratishni ma’qul ko‘radi.

  1. Siyosiy-ma’muriy markazlar, poytaxt shaharlar.

  2. Ko‘p funksiyali shaharlar-viloyat markazlari.

  3. Ko‘p tarmoqli yirik sanoat markazlari.

  4. Asosan bir yoki ikki sanoat tarmog‘iga ixtisoslashgan shaharlar.

  5. Transport markazlari.

  6. Agroindustrial shaharlar.

  7. Tuman markazlari.

  8. Rekreasiya shaharlari.

  9. Ilmu-fan markazlari, universitet shaharlari va x.k.

  10. Shaharlar mazkur yuqorida keltirilgan funksiyalari bo‘yicha bir-biridan ma’lum darajada farq qilishadi. Masalan, dunyoda AQShdagi Detroyt, Rossiyadagi Tolyatti shaharlari avtomobilsozlik, Fransiyadagi Dyunkerk, Ukrainadagi Odessa, Rossiyaning Vladivostok, Murmansk transport, ya’ni port shaharlar; Angliyadagi Kembridj, Germaniyaning Xaydelburg, Dubna o‘quv, ilmiy markazlar; Hindistonning Varanasi, Saudiya Arabistonining Makkasi diniy markazlar vazifasini bajarishi bilan ajralib turadi. Ko‘pgina shaharlar bitta emas, birqancha funktsiyani bajaradi, bunday shaharlar “polifunktsional” shaharlar hisoblanadi.

2-jadval


Download 0,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish