|
Dehqonvachcha shu Vatan
Ikkimizga onadir.
Tuprogʻining taftidan
Tovonimiz yonadi.
Biroq, munis shu ona
Ikkimiz-chun ikki zot:
Sen uchun u boshpana,
Men uchun u eʼtiqod.
Shoirning aksar lirik sheʼrlarida keraksiz “kirish”laru ortiqcha “chiqish”lar, xulosa qismlar yoʻq hisobi. U tasvir va talqinni asosiy badiiy muammoni yoritishdan boshlaydi, asosiy maqsadni qisqa ravishda badiiy yoritish bilan asarni tugallaydi. Bu oʻrinda, uning soʻzga tejamkorligiga moliya sohasida tahsil olganining taʼsiri yoʻqmikan, degan fikrga ham boradi kishi.
Anvar Obidjonning 1974 yilda yozilgan “Boborahim Mashrab” degan sheʼri bor. Asardagi fikr va maqsad shoir Mashrabning tilidan talqin etiladi. Anvar Obidjon Mashrab bahonasida zamonning oʻta muhim ijtimoiy gaplarini, istibdod davrining eng ogʻriqli dardlarini ustalik bilan aytib olishga muvaffaq boʻladi:
Zanjirband haqiqat aytolmay soʻzin,
Ezgulik iffatin bulgʻar edi zar.
Talardi el-yurtni
Kuppa kunduzi
Amaldor niqobin kiygan oʻgʻrilar…
Tuygʻusiz xoqonlar, insof yoʻq sizda,
Xalqingiz ona-ku,
Xoʻrlaysiz nechun?
Meni gʻirt jinni deb oʻtiribsiz-a,
Shu onaga farzand boʻlganim-chun chin.
Bir Tangrim panoh deb yurgan sayoqni
Yoʻqotmoq mushkulmas,
Axir siz – koʻpsiz.
Lek minglab qargʻangan yalangoyoqni
Bitta ham qoldirmay yoʻqotib boʻpsiz!
Oʻtgan asrning 70-yillarida Anvar Obidjonga Sergey Yeseninning taʼsiri kuchli boʻldi. Oʻzbek shoiri shakl masalasida buyuk rus shoiriga ergashdi, undan taʼsirlandi, lekin unga faqat taqlid qiluvchilik doirasidagina qolib ketmadi. Bunga uning “Yashash shavqi emasdir boqiy” deb boshlanuvchi oʻzligi bor sheʼri misol boʻla oladi:
Qadahdagi sharob singari
Umrimiz ham omonat axir.
Vaqt sipqorar bir kuni barin,
Umrimiz ham gulgun va taxir
Qadahdagi sharob singari.
Bu kabi misralar yordamida Anvar Obidjon oʻzbek sheʼriyatini maʼno va falsafasi, badiyati va goʻzalligi, tiniqligi va jozibasi jihatidan yeseninona sheʼrlar bilan ham boyitdi.
Uning “Ilhom poytaxti” deb nomlangan, koʻplab-koʻplab ijodkorlar poytaxtga intilishlari va poytaxtni oʻzlari uchun salkam sajdagoh darajasida bilishlarini badiiy talqin etgan bir sheʼri bor:
Shahar asli talatoʻp ovloq,
Qishloq azal ilhomga poytaxt.
Gulfurushdek shoir ham biroq,
Izlar nuqul shaharlardan baxt.
Ushbu asar bundan deyarli 45 yil avval yozilganiga eʼtibor bersak, Anvar XX asrning 70-yillari oʻrtasi, ijodining dastlabki bosqichlaridayoq nechogʻlik mahoratli va teran shoir boʻlganini kuzata olamiz. Boshqa fazilatlari bilan bir qatorda bu sheʼrdagi ohangdorlikka eʼtibor bering. Sheʼr bamisoli qoʻshiqday jaranglaydi va ohanggi qalbingizni zabt etadi.
Anvar Obidjon haqida uslubiy yoʻnalishlari teran; xilma-xil janrlarda, rang-barang shakllarda bolalar va kattalar uchun sheʼr, gʻazal, doston, hajviya, qissa, roman, dramalar yaratib, barakali ijod etib kelayotgan koshif sanʼatkorlarimizdan biri deb xulosa chiqarish xato boʻlmaydi. Mana, u kashf etgan “ignabarg” (bir misrali) sheʼrlardan ayrim misollar:
Shu eshakning ustozi qani?
Elsiz shoir ersiz suluvdir.
Ilhom – turma tugʻruqxonasi.
Toʻrt misrada – alohida-alohida toʻrt mustaqil asar. Bularni tahlil etishga birmuncha sahifa bagʻishlash mumkin edi. Biroq, bu vazifani zukko sheʼrxonlarning, ushbu yoʻnalish tadqiqotchilarining zimmasida qoldira qolaylik. Zotan, bir satrdan iborat bu har bir asar sizni befarq va loqayd qoldirmasligiga, ular ustida, shaksiz, chuqur oʻyga berilishingizga va har biringiz oʻz ruhiy holatingiz, muammolaringiz, badiiy tayyorgarlik darajangizdan kelib chiqib, ularni oʻzingiz mustaqil talqin etishga kirishuvingizga va har biringiz oʻz xulosangizni chiqarishga qodirligingizga ishonaman va hatto, ular bir-biridan farqlanishi ham mumkinligini istisno etmayman. Zero, aslida Anvar Obidjonning biron-bir sheʼri oʻquvchini befarq qoldirmaydi. Bunga ulardagi gʻoya, mazmun, mavzugina sabab boʻlmaydi. Bunga uning sheʼrlaridagi aniqlik va tiniqlikdan iborat qisqa va kichik shaklga toʻyingan, obrazli talqinda namoyon boʻluvchi badiiy goʻzallik ham sabab boʻladi.
Zamon senga tursa chap,
Sen zamonga boqaver.
Zamonni goh olqishlab,
Oʻz yoʻlingda oqaver.
deydi shoir sheʼrlaridan birida.
Mana shu oʻz yoʻlida oqa olish, oʻz yoʻlida yura bilish, oʻz yoʻlidan boraverish Anvar Obidjonning ijodkor sifatidagi badiiy zaminini belgilaydi. Bu juda muhim. Bu har bir shoirga zarur boʻlgan xususiyatdir. Anvar Obidjon sheʼriyatimizga ana shunday yangi xususiyatlarni olib kirdi.
Yuqorida keltirilgan toʻrtlikdagi birgina “goh” soʻziga eʼtibor bering. U bir jihatdan asar yozilgan istiqlolgacha boʻlgan davrni va ayni vaqtda oʻz mustaqil yoʻlingdan qaytma degan chuqur, zarur va teran fikrni ayta olish imkoniyatini tugʻdiradi.
Badiiy obrazlarda, sanʼatlarda namoyon boʻluvchi bunday topqirliklar Anvar Obidjonning lirikasi uchungina emas, nasriy, hajviy asarlari uchun ham xosdir. “Ogʻzingning kapotini yop” deydi uning qahramonlaridan biri tortishuvda suhbatdoshiga. Bu oʻzbek adabiyotidagi Abdulla Qodiriycha, Gʻafur Gʻulomcha, Abdulla Qahhorcha hajvning obrazlilik qatiga Anvar Obidjoncha obrazlilik boʻlib qoʻshiladiki, bunday misollarni uning barcha janrdagi asarlaridan koʻplab keltirish mumkin.
Maqolamizni shoirning Vatan haqidagi sheʼrlaridan birini tahlil etishdan boshlagan edik, xulosani uning ona tilimizga oid kichik bir sheʼri toʻgʻrisidagi mulohazalar bila yakunlasak:
Oʻquvchilar oʻtar hansirab,
Orqalab bir uyum daftarni.
Bu shovvozlar taniydi hatto
Lomonosov, Arximedlarni.
Garchi bugun olamga sirdosh
Qishloqdagi pastqam maktablar,
Ming shukurki derazalardan
Eshitilar oʻzbekcha gaplar.
Sheʼr oʻzbek tili nihoyatda xoʻrlanib ketayotgan 1981 yilda yozilgan. Ochiq-oydin aytish mumkin boʻlmagan zamonlarda oʻzbek tilidan gʻururlanish, uni ulugʻlash, unga alohida mehr-eʼtibor berish zarurligi oʻz davrining imkoniyati drajasida ustalik va mahorat bilan tarannum etiladi.
Hozirga kelib, tilimiz ham, dinimiz ham oʻzimizniki boʻlgan zamonda oʻzligimizni yanada qadrlash, mustaqilligimizni yanada mustahkamlash yoʻlida bir-biridan jozibador yangi badiiy asarlar yaratishda hormay-tolmay mehnat qilayotgan Oʻzbekiston xalq shoiri Anvar Obidjon ijodiga ulkan yutuqlar yor boʻlaverishini tilab qolamiz.
Baxtiyor NAZAROV,
akademik
Do'stlaringiz bilan baham: |
