1
Mundarija
Kirish
1.
Antik manbalarda qadimgi xalqlarning siyosiy jarayonlari tarixi haqida
ma’lumotlar
2. Qadimgi rim manbalarida Markaziy Osiyo hududlarining yoritilishi.
3. Qadimgi yunon tarixchilarining asarlarida vatanimiz hududlarida yashagan
qadimgi xalqlar tarixini yoritilishi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
2
Kirish
Tarixiy voqyeligimiz – ma’naviy meros, milliy an’analarimiz, bularning
barchasi, o’quvchi va talaba yoshlarni tarbiyalashda muhim qadriyatlarimizga
qaytishdek ma’naviy zaruriyatga aylanib bormoqda. O’rta Osiyo qadimdan o’zining
milliy ma’naviy merosi bilan butun dunyo xalqlarini o’ziga rom etib, kelgan
markazlardan biri bo’lgan. O’rta Osiyo,
jumladan, O’zbekiston hududi insoniyat
paydo bo’lgan ilk markazlardan biri hisoblanadi.
O’zbek xalqi o’z tarixi bilan istagancha faxrlansa arziydi. Mustaqillik o’zbek
xalqiga o’zining xaqiqiy tarixidan voqif bo’lish, dunyoda hyech bir xalqdan kam
emasligini anglash imkonini berdi. Insoniyat o’zining ilk go’daklik davriga hamma
vaqt g’ayrat bilan qarab kelgan. Bu davrni biz antik dunyo deb ataymiz. Antik
dunyoda yashagan bobokalonlarimiz hayotiga har birimiz qiziqish bilan qaraymiz.
Tabiiyki, ular o’z tili, adabiyoti, san’ati va madaniyatiga ega bo’lgan. Afsuski,
bebaho antik yodgorliklar O’rta Osiyo adabiyotida saqlanib qolinmagan.
So’g’diyonaning antik davrlarida yashagan bobokalonlarimiz hayoti bilan
arxeologik qazilmalar orqali tanishamiz, holos. Bu noyob topilmalar uzoq tarixning
zalvorli hodisalaridan darak beradi.
Biz ularning shakli, go’zalligi va hokazo
jihatlari-ga qarab xulosalar chiqaramiz. Antik davrlarda bizda muhtasham shaharlar
bo’lganligi, madaniyat va san’at gullab-yashna-ganligini faraz qilamiz. Bu qadimiy
yodgorliklar biz uchun bebaho boylikdir. O’rta Osiyoning antik davrlariga oid
adabiyot yodgorliklaridan atigi bir-ikki nusxa saqlanib qolganda edi, bugungi
avlodlarimiz qalbi quvonch va faxr-iftixor hissi bilan to’lib-toshgan bo’lardi. Bu
boylikning qiymati pul yoki oltin bilan o’lchanmaydi, ular qadimiy bo’lganligi
uchun ham bebahodir. Axir, bu yodgorliklar antik
ajdodlarimiz bilan tengdosh,
ularning qo’li tekkan. Ularda bobokalonlarimizning ulugvor nigohini kuzatamiz.
O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimov, har tomonlama
barkamol avlodni tarbiyalash, ularda milliy g’urur va fahr tuyg’ularini
shakllantirishda tarixning tutgan o’rniga baho berib shunday degan edi: « Tarixiy
xotirasi bor inson-irodali inson. Kim bo’lishidan qat’iy nazar, jamiyatning har bir
a’zosi o’z o’tmishini yaxshi bilsa, bunday insonlarni yo’ldan urish, har xil aqidalar
ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o’rgatadi,
irodasini mustahkamlaydi»
1
. Gresiya bilan O’rta Osiyo o’rtasida siyosiy-madaniy
aloqalar mavjud bo’lgan.
Qadimdan jahon kezishni eng yaxshi odat deb bilgan grek sayyohlarn O’rta
Osiyoga bir necha marotaba tashrif buyurishgan. Gresiya, O’rta Osiyo, Xitoy,
Hindiston mamlakatlari orasida karvon tinimsiz qatnab turgan. Eramizdan ancha
ilgariyoq O’rta Osiyoliklarga Filotun — Aflotun (Platon), Suqrot (Sokrat), Arastu
(Aristotel), Buqrot (Gippokrat), Faysoguras (Pifagor) nomlari yaqindan tanish edi.
Uzoq yunon o’lkasi bilan O’rta Osiyo xalqlari o’rtasida
qadim-qadim
1
Karimov I. A.Tarixiy xotirasiz kelajak yuq .T.,1998,
3
zamonlardayoq madaniy aloqa bo’lganligini aniq misollar orqali ham isbot etish
mumkin. Jumladan, fessaliyaliklarning qadimiy yodnomasn bulgan «Ellada
qahramonlari» asarida Amozonkalar haqida hikoya qilinadi. Muarrih adib
Yustinning fikricha, Amozonkalar skif avlodlaridan bulgan ekan. Ulug’
yunon
fojeanavisi Esxilning (eramizdan ilgarigi VI asrda yashab o’tgan) fikricha, inson
zotiga olov hadya etmoqchi bo’lgan Prometey hukmdor Zevsning qahriga uchrab,
skiflar o’lkasidagi qoyaga zanjirband qilinadi.
Biroq, antik davrlarni o’rganishimizda yolg’iz bu arxeologik qazilmalar
kifoya qilmaydi, faqat ularning o’zi bilangina qanoatlanmaymiz.
Bu qadim
topilmalar g’oyat go’zal va qanchalik noyob bo’lmasin, biz ularning faqat tashqi
shakliga qarab fikrlaymiz, taxmin yuritamiz. To’g’ri, antik davrdan bizga yozma
«guvoh» yetib kelmagan. Qadim ajdodlarimiz haqida «so’zlovchi» shaharlarning
qoldiqlari, go’zal san’at obidalari, bebaho arxeologik topilmalar qolgan, holos. Biz
avlodlar qalbini bir bebaho boylik o’ziga asir etadi. Antik dunyoning yana bir go’zal
badiiy sahifasi bo’lmish Rim adabiyoti ham
yunon adabiyotidan oziq olib, uning
ta’sirida rivojlandi, taraqqiy etdi. Shuning uchun ham Italiyada san’at mislsiz
darajada yuksaldi, bu yuksalish go’yo qadim klassik zamonning shu’lasi bo’ldi—
deyish mumkin.
Antik davrning so’nggi bosqichi hisoblangan Rim adabiyoti ham insoniyatga
olam-olam ma’naviy boyliklar in’om etdi. Antik dunyoning badiiy go’zalligiga asos
solgan Homer ijodigina emas, shu bilan birga, Esxil, Sofokl, Evripid va Aristofan
kabi so’z san’atkorlarining nodir adabiy durdonalari ham bitmas tuganmas badiiy
estetik zavq manbaidir. Gesiod, Gerodot, Fukidid, Ksenofont kabi tarixiy nasrni
go’zal sahifalar bilan boyitgan ulug’ iste’dodlarning mo’tabar
nomlari ham biz
uchun g’oyat qimmatlidir. Bu adiblarning asarlarida antik o’tmishning o’ziga xos
qirralarini kuzatamiz.
