Antik davr psixologiyasida jon haqida materialistik ta`limotlarning asosiy holatlari

Geraklitdagi ruh uchqunlari keyinchalik Demokrit (er.av.400-370)ning ta’limotida «olovli atomlarga» aylandi. Demokrit va uning ustozi Levkipp (er. av. 500-440) atomik materializm nazariyasini ilgari surdilar. Unga ko‘ra barcha narsalar 2 ta asosdan − bo‘linmas harakatchan, sharsimon va engil atomlardan va bo‘shliqlardan paydo bo‘ladi. Bu atomning eng harakatchanlari, ya’ni olov atomlari ruhni hosil qiladi. Yana bir grek mutafakkiri Anaksagor (er. av. 500-428)ning barcha narsalar gameomeriy nomli mayda moddalardan tashkil topganligi va ularning aql bilan va ya’ni ruh bilan boshqarilishi to‘g‘risidagi fikri ham Demokritning atomik qarashlariga o‘xshaydi. Sochilib ketishidan iborat fizik qonunni tana uchun ham taalluqli deb hisoblab, Demokrit ruhning abadiyligini inkor etadi. Demokrit ruhning tana harakatining sababi deb biladi. Uning yozishicha, ruh og‘ir tanaga kirib harakatga keltiradi. Tana o‘lgandan keyin esa u fazoda tarqalib ketadi. Biz nafas olganimizda ruhni tashkil etuvchi atomlarni yutib nafas chiqarganda ruhimizning bir qismini tashqariga chiqarib yuboramiz. Shu tariqa ruhimiz doimo engillashib turadi, deb hisoblaydi Demokrit. Uning fikricha hamma narsaning hatto, o‘likning ham ruhi bor, faqat juda kam. Demokritning bunday fikri panpsixizmga yaqinlashib qoladi. Tanadan tashqari ruh bo‘lishi mumkin emas, degan umumiy hukm chiqardi. U nafaqat tana va ruh birligi balki ruhning o‘zi tana ekanligini ta’kidlaydi. «Agar ruh tanani harakatlantirsa, demak uning o‘zi tana qismi» deb yozadi. Demokrit, Epikur, Lukretsiy, kabilar Demokrit ruh haqidagi tasavvurlarni rivojlanishini davom ettirdilar. Lekin Epiqurga ko‘ra ruh atomlardan emas, o‘zgarmas 4 elementlardan: olov - issiqlik asosi, bug‘ − harakat asosi, shamol − sovish, nomsiz 4-element − ruhdan iborat. Epikurning nomsiz elementini Lukretsiy «A», deb atadi. Shuningdek, Epikurning fikricha faqat sezish xususiyatiga ega narsalardagina ruh bo‘ladi.