Anotatsiya kirish mavzuning asoslanganligi va dolzarbligi

3-BOB. O‘ZBEKISTONDA QUYOSH RADIATSIYASI VA
HAVO NAMLIGINING O‘ZGARISHI

Ushbu bobda quyosh radiatsiyasining o‘zgarishi ko‘rib chiqiladi. Asosiy etibor quyosh nurlariga perpendikulyar yuzaga tushgan to‘g‘ri quyosh radiatsiyasi, sochilgan radiatsiya, yalpi radiatsiyaning va suv bug‘ining elastikligi o‘zgarishi har bir (Termiz, Farg‘ona, Taxiatosh, Toshkent) aktinometrik stansiyalari uchun alohida alohida yoritiladi.

Quyosh radiatsiyasi va suv bug‘i elastikligi davriy o‘zgarishlarini o‘rganishda o‘rtacha quyosh vaqti bo‘yicha kunduzgi soat 12³⁰ muddat uchun havo ochiq bo‘lgan kunlarning o‘rtacha oylik qiymatlari tahlil qilindi. 1961-2015 yillar davri uchun kuzatuv ma’lumotlari O‘zgidromet arxivida saqlanayotgan TM-12 jadvalidan olindi, ya’ni ishda faqat rejimli materiallardan foydalanilgan. Ma’lumotlarning ishonchliligi va birjinsliligi davlat standartlari bilan ta’minlangan.


3.1. Aktinometrik stansiyalarda (Termiz, Farg‘ona, Taxiatosh, Toshkent) to‘g‘ri radiatsiyaning ko‘p yillik o‘zgarishi
To‘g‘ri quyosh radiatsiyasi deb bevosita Quyoshdan parallel nurlar oqimi ko‘rinishda kuzatish joyigacha yetib kelgan radiatsiyaga aytiladi. 3.1-jadvalda turli kengliklarda joylashgan punktlar uchun perpendikulyar yuzaga kelgan J to‘g‘ri quyosh radiatsiyasining maksimal qiymatlari keltirilgan.
Stansiyalar turli kengliklarda joylashganligiga qaramay, J_max qiymatlaridagi farq katta emas. Dikson orolida J_max janubroqda joylashgan stansiyalardagidan katta. Bu quyi kengliklarda atmosfera havosi ko‘proq suv bug‘i va aralashmalarga ega bo‘lishi bilan izohlanadi [7, 9-11, 16, 19-22].
Perpendikulyar yuzaga tushgan to‘g‘ri quyosh radiatsiyasini (Termiz, Farg‘ona, Taxiatosh, Toshkent) aktinometrik stansiyalari misolida ko‘rib chiqamiz.


3.1-jadval
J_max maksimal qiymatlari (kVt/m2)
a) dengiz sathidan 500 m dan pastroqda joylashgan punktlar

Punkt	Jmax	Punkt	Jmax
Shimoliy qutb Dikson or. S.-Peterburg Yakutsk	0,90 1,04 1,00 1,05	Moskva Ashxabod Toshkent Vladivostok	1,03 1,01 1,06 1,02

b) tog‘li hududular

Punkt	Balandlik, m	Jmax
Takubaya (Meksika) Tyan-SHan	2300 3670	1,16 1,30