Annotatsiya o„quv qo„llanma «Yer tuzishda loyihalashning avtomatlashgan tizimlari»

YETLIAT va GAT ni joriy etishning iqtisodiy samarasini hisoblash metodikasi

Yer tuzishda kompyuter texnologiyalarini joriy etish texnikani sotib olishga, loyihalarni ishlashga, tayyorgarlik ishlari va xodimlarni o’qitishga sarflanadigan kapital xarajatlar bilan bog’liq. Shuning uchun YETLIAT va GAT larni joriy etishdan oldin ularni iqtisodiy asoslash kerak, bunda mos texnologiyalarning samaradorligini hisoblash ko’zda tutiladi. Hisoblashda loyihaviy va amaldagi samaradorliklar ajratilishi kerak. Birinchisi ishchi loyihani ishlash bosqichida,
ikkinchisi uni joriy etish natijalari bo’yicha aniqlanadi.
Hisoblash va taxlil etish texnikasini joriy etishning iqtisodiy samarasi ikkiga bo’linadi: to’g’ri va bilvosita.
To’g’ri iqtisodiy samaradorlik deganda boshqaruvchi xodimlar sonini, ish haqi fondini, asosiy va yordamchi materiallar sarfini aniq turlardagi rejalash - hisobga olish va analitik ishlarni avtomatlashtirish hisobiga qisqartirish natijasida olingan resurslarni tejash tushuniladi.
YETLIAT va GAT texnologiyalarni joriy qilishning birinchi bosqichida rejalash - hisobga olish hizmatlari ishchilari soni qisqarmasligi ham mumkin. Bun­day hollarda korxonaning xo’jalik faoliyatining yakuniy natijalarida ko’rinadigan bilvosita samaradorlikni hisobga olish kerak. Uning lokal ko’rsatkichlari quyidagilar bo’lishi mumkin: hisobotlarni tuzish muddatlarining qisqarishi, mehnat madaniyati va unumdorligining o’sishi va sh.o’. Asosiy ko’rsatkich sifatida esa boshqarish sifatining ko’tarilishi xizmat qiladi va to’g’ri iqtisodiy samaradorlikka o’xshab xarajatlarning tejalishiga olib keladi.
Hisoblashlarda bazis va hisobot davrlaridagi ma’lumotlarni bir-biriga solishtirib, mehnat va baho o’lchamlaridan foydalaniladi. Bazis davri xarajatlari sifatida YETLIAT va GAT texnologiyalarini joriy etishgacha ma’lumotlarga qo’lda ishlov berish xarajatlari, xarakatdagi avtomatlashtirish tizimlarini takomillashtirishda esa - undan foydalanishdagi xarajatlar qabul qilinadi. Samaradorlik absolyut va nisbiy ko’rsatkichlar bilan ifodalanadi.

ANNOTATSIYA 1
АННОТАЦИЯ 1
THE SUMMARY 1
KIRISH 5
1.1.Avtomatlashgan tizimda yer tuzish loyihalarini ishlash muammolari 5
1.2.Yer tuzishni loyihalashda avtomatlashgan tizimlar (YTLAT) tushunchasi, uning maqsadi va avtomatlashtirish obyekti 9
1.3.YTLATning ahamiyati, o’rni va vazifalari 11
Nazorat savollari va topshiriqlar 15
2.2. Geografik axborot tizimlari 20
2.3.Yer axborot tizimlari va ulardan yer tuzish ishlarini o’tkazishda foydalanish 27
Nazorat savollari va vazifalar 32
4.1.YTLAT funktsional tarkibining umumlashtirilgan axborot-mantiqiy modeli 32
3.2.Texnik vositalar va dasturiy ta’minot klassifikatsiyasi 35
3.3.YTLATni yaratishning kontseptual qoidalari 38
Nazorat savollari va topshiriqlar 50
4.1.Avtomatlashgan tarzdagi yer tuzishni loyihalashning umumiy texnologik chizmasi 52
4.2.Grafikaviy taxrirchi - YTLATning tarkibiy qismi sifatida 58
4.3.CHiziqli va konturli obyektlarning maydonlarini hisoblash 61
4.4.Boshlang’ich va natijaviy ma’lumotlarni chiqarish uchun shakllar 64
4.5.Ma’lumotlarni himoya qilish 65
Nazorat savollari va vazifalar. 66
5.2.Boshqaruvning muloqatli tizimi 69
5.3.Loyihachini uslubiy qo’llab quvvatlash 70
5.4.Grafikaviy va atributiv (xususiy) ma’lumotlarni kiritish va o’zgartirish 70
5.5.Loyihalovchi pastki tizimlar 72
5.6.Ma’lumotlarning avtomatlashtirilgan banki 75
5.7.Grafikaviy materiallarga va u bilan bog’liq o’lchamlarga analitik ishlov berish tizimi 77
5.8.So’rov-ma’lumot xizmati tizimi 78
5.9.Ijodiy vazifalarni modellashtirish 79
Nazorat savollari va vazifalar 81
6.1.Umumiy tartiblar 82
6.2.Grafikaviy texnologiyalar 83
GAT 83
6.3.Grafikaviy ishchi stantsiyalar 87
6.4.Grafikaviy ma’lumotlarni kiritish 90
6.5.Grafikaviy formatlar 94
6.6.Skanerlangan tasvirlarni vektorlash va gibrid taxrirlash uchun dasturiy vositalar 97
6.7.Grafikaviy ma’lumotlarni chiqarish 99
Nazorat savollari va topshiriqlar 104
VII - BOB. YER TUZISH HISOBLASHLARINI AVTOMATLASHTIRISH 1.Asosiy tamoyillar 105
7.2.Avtomatlashtirilgan yer tuzish hisoblashlari tizimi va vositalari 108
7.3.YETLIATning samaradorligi 115
П Тр )= №(t )-с (t )]e ^- r'dt 117
7.4.YETLIAT va GAT ni joriy etishning iqtisodiy samarasini hisoblash metodikasi 117
Nazorat savollari va topshiriqlar 120
8.1. Ekspert tizimlarining tarkibi va imkoniyatlari 120
8.2.Yer tuzish LIAT va GAT larida ekspert tizimlaridan foydalanish kelajagi 127
Nazorat savollari va vazifalar 132
9.1.Panorama majmui tarkibi 133
9.2.Dasturni kompyuterga o‘rnatish tartibi 133
9.3.«PANORAMA» geoaxborot texnologiyalaridan yer tuzish va yer kadastri ishlarini avtomatlashtirishda foydalanish bo’yicha misollar 135
GLOSSARIY 142
FOYDALANILGAN ABADIYOTLAR RO’YXATI 148
YER TUZISHNI LOYIHALASHNING AVTOMATLASHGAN TIZIMLARI 149
/ O’QUV QO'LLANMA / 149
Muharrir: 149

c₀
Xarajatlarning qoplanish muddati quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi:

км
(13)
Bunda X0 - texnik ta’minot xarajatlari;
XDT - dasturiy ta’minot xarajatlari;
K_s - samaradorlik koeffitsiyenti;
s0 - bazis davri xarajatlari;
s1 - hisobot davri xarajatlari.
Nazorat savollari va topshiriqlar

1. 
   Yer tuzish ishlarini avtomatlashtirishning qanday tamoyillari mavjud?
   
2. 
   Yer tuzish hisoblashlarini avtomatlashtirish uchun dasturiy vositalarni ishlashda qanday masalalarni yechish kerak?
   
3. 
   Avtomatlashtirilgan hisoblashlar vositalari tizimi o’zida nimalarni ifodalaydi?
   
4. 
   Qanday turdagi ta’minotlar yer tuzish hisoblashlarini avtomatlashtirish pastki tizimiga kiradi?
   
5. 
   Yer tuzish ma’lumotlarining asosiy manbalarini ayting.
   
6. 
   YETLIATni qo’llashdan olinadigan umumiy samara qanday tarkibiy qismlardan iborat va ular qanday hisoblanadi?
   
7. 
   Ma’lumotlarga ishlov berish tizimining iqtisodiy samaradorligi qanday aniqlanadi?
   
8. 
   Iqtisodiy samaradorlikni baholash uchun qanday ko’rsatkichlardan foydalaniladi?
   
9. 
   Yer tuzishda YETLIAT va GATlarni joriy etishdan olinadigan iqtisodiy samarani hisoblash usulini tushuntirib bering.