Annotasiya

Dərsdə təlimin inkişafetdirici funksiyasının nəzərə alın­ması və təmin edilməsi də çox mühüm məsələdir. “Təlimlə inkişafın qar­şı­lıqlı mürəkkəb əlaqədə olmasına baxmayaraq, təlim inkişafdan əv­vəl başlayır, dərketmə elmi anlayışın qapısından keçir” (L.C.Vı­qots­ki). Təlim prosesində uşaq təkcə əqli cəhətdən deyil, həm də fiziki cə­hətdən inkişaf edir. Elmlərin əsaslarının öyrənilməsi uşağın in­tel­lek­tual imkanını, onun təfəkkürünü, nitqini, idrak qabiliyyətini, qav­ra­yışını, dərk etməsini, təxəyyül və fantaziyasını, onun hadisələri ba­şa düşmək, müqayisə etmək, faktları ümu­miləş­dirə bilmək, əqli nə­ticələr çıxarmaq, yaradıcı bacarığını və s. inkişaf etdirir.
Qeyd etməliyik ki, psixoloq və didaktlar tədqiqatları ilə şa­gird­lərin inkişafında nəinki təlimin rolunu əsaslandırmış, habelə tə­lim sistemini təkmilləşdirməklə onun səmərəsini yüksəltməyə yö­nəl­dilən dəyərli fikirlər söyləmişlər. Qəti vurğulanmalıdır ki, səmərə ver­məyən heç bir təlim, o cümlədən heç bir dərs uşağın inkişafını tə­min edə bilməz. Təlimin ideya- elmi səviyyəsini və metodikasını yal­nız əsaslı surətdə yaxşılaşdırmaqla buna nail ola bilərik.
Təlimin tərbiyəedici funksiyasının təmin olunması daha mü­rək­kəbdir. Təlimin tərbiyəedici xarakteri onun funksi­ya­sında hə­yata keçirilir. Bu, təlimin müxtəlif funskiyaları içərisində mə­rkəzi, aparıcı xətt hesab olunur.
Bu, pedaqogikada ən sadə, hamının dərk edə biləcəyi bir həqi­qət­dir, nəinki müasir, hətta klassik didaktikanın əsas, başlıca prin­sip­lərindəndir. Sözügedən həqiqəti dönə-dönə qeyd etməklə məqsəd onu sa­də­cə xatırlamaq deyil, yüksək səviyyədə həyata keçirməyə diqqət yönəltməkdir. Şagirdlərə müəyyən bilik vermək, onun yadda qal­ma­sı­na na­­­­­­il olmaq, onlarda bacarıq və vərdişlər aşılamaq, sonralar isə möh­­kəm­lən­dirmək elə bir çətinlik törətmir, lakin burada tərbiyəvi effekti də­qiq müəyyənləşdirmək lazımdır. Həm də bu vəzifəni əldə etmək, tə­li­min tərbiyəedici göstəricisinə nail olmaq o qədər də asan məsələ de­yil­. Vaxt vardı ki, dərsdə tərbiyəedici “momentlər” haq­qın­da çox danışır və yazırdılar. Unutmaq olmaz ki, hər hansı bir tə­lim, hət­ta nə qədər formal keçsə belə, uşağın qəlbində müəyyən iz qo­yur.
Qabaqcıl müəllimlər bu vəzifənin həllinə yerli şəraiti nəzərə ala­raq və pedaqogikanın tövsiyə etdiyi qaydalara riayət etməklə, tə­li­min təhsil və tərbiyələndirici vəzifələrinin vəhdətini təmin etmək yo­lu ilə nail olurlar. Bu vəzifələrin həlli, birinci növbədə, müəllim­lər­dən dərin bilik, məktəblərdə optimal təhsil və tərbiyə şəraiti tələb edir. Nə qədər ki, bu vəzifələr təfərrüatı ilə yerinə yetirməlidir, onda tə­bii ki, təlim prosesində hər fənn üzrə hər bir dərsin tərbiyələn­di­ri­ci vəzifəsini nəinki müəyyənləşdirmək, onu təlimin müxtəlif priyom və metodlarından istifadə etməklə praktik surətdə həyata keçirmək tə­ləb olunur. Təbii ki, bu işdə müəllimin hazırlığından və onun yaradıcı fəaliyyətindən çox şey asılıdır.
Təlimin tərbiyəedici funksiyası həm onun məzmununda, həm dər­sin keçirilmə metodu və dərsdə əlverişli təlim şəraitinin yaradıl­ma­sında, həm də dərsin emosional axınında həyata keçirilir. Mə­lum­dur ki, “emosiyalar xarakterindən asılı olaraq əqli fəaliyyətə can­­­lan­d­ırıcı, yaxud əksinə, cansıxıcı təsir göstərir. Təlimdə müsbət emo­siyalar mənəvi yüksəliş yaradır. Heyranlıq, həzz almaq, fərəh, hüsn-rəğbət müsbət emosiyalar kimi nəzərdə tutulur. Mənfi emo­si­ya­lar da vardır. Məsələn, narazılıq, məyusluq, nifrət, şübhə (L.V.Zan­­kov). Hər bir təlim fənni emosional təsirin yaradılması im­kan­larına malikdir ki, bu da şagirdlərin əxlaq və estetik tərbiyəsində mü­hüm amil hesab olunur.