Annotasiya

Pedaqogikanın sosiologiya ilə əlaqəsi. İnsanlar məhz tərbiyə vasitəsilə sosiallaşır, cəmiyyətin sosial təcrübəsinə qoşulur. İnsan­la­ra formalaşma prosesində məqsədyönlü tərbiyə ilə yanaşı sosial mü­hit, sosial münasibətlər də təsir edir. Digər tərəfdən tərbiyəvi təsirlər bilavasitə sosial mühitdə reallaşır, həyata tətbiq edilir. Deməli insandan, onun arzu və istəyindən asılı olmayaraq o, sosial mühitlə qarşılıqlı əlaqəyə girir. Pedaqoji proses isə bu qarşılıqlı əlaqəyə nəzarət etməli, sistemli tərbiyəvi təsirlərlə sosioloji təsir arasında məqsədyönlü, səmərəli və düzgün münasibət yaratmalıdır.
Pedaqogikanın fiziologiya ilə əlaqəsi. Bu əlaqə müxtəlif istiqamətlərdə başa düşülür. Bəzi mütəxəssislərin fikrincə, təlim və tərbiyə məsələləri bioloji faktlardan çıxış etməlidir. Guya sinir fəaliyyəti haqqında elm olan refleksologiya pedaqogikanın əsasını təşkil etməlidir. Bu cərəyanın tərəfdarları bütün pedaqoji hadisələri “stimul-reaksiya” formuluna uyğun izah etməyə çalışırlar. Onlar güman edirlər ki, pedaqogika uşağın fəaliyyətini idarə edən sti­mullar sistemini işləyib hazırlamalıdır. Belə bir sistem isə uşaq fəaliyyətində şüurluluq ünsürlərini məhdudlaşdırır. Bu səbəbdən də refleksoloji yanaşma düzgün sayıla bilməz.
Pedaqogikada refleksoloji yanaşmanın birtərəfliliyini başa dü­şən digər qrup mütəxəssislər pedaqogikanı biologiyadan ayır­ma­ğa səy göstərmişlər: onlar inandırmağa çalışırlar ki, biologiyanın pedaqogikaya heç bir dəxili yoxdur və pedaqogika öz işini bioloji biliklərə istinad etmədən qurmalıdır.
Ali sinir sistemi fəaliyyətinə dair elmi fiziologiyadan və genetikadan ayrı salmaq cəhdi bir sıra pedaqoji problemlərin düz­gün həllinə mane olur, təlim və tərbiyədə irsi əlamətlərin rolunu in­kar edir, uşaq qabiliyyətlərinin üzə çıxarılması və formalaş­dı­rıl­ması prosesini çətinləşdirir. Pedaqoji hadisələri yalnız bioloji qanuna­uy­ğun­luqlar zəminində izah etmək cəhdi də, bu hadisələri fiziolo­gi­yasız və genetikasız nəzərdən keçirmək cəhdi də eyni dərəcədə səmə­rəsizdir. Pedaqogika uşağın əqli, həm də fiziki inkişaf qanu­na­uy­ğunluqlarına dayanmalıdır. Pedaqoji hadisələrin qanuna­uy­ğun­luqları fizioloji qanunauyğunluqlarla müncər edilə bilmədiyi kimi, bu qanunauyğunluqlar da inkar edilə bilməz.