Aniq fanlar

А. Eynhteyn
(1879-1955)

Eynshteyning nisbiylik nazariyasi bo’yicha zarrachalarning nisbiy tezligi quyidagi munosabat orqali aniqlanar ekan:

Bunda: Vn zarrachalarning nisbiy tezligi, V₁ ,V₂ lar 1va 2 chi ( zarralar tezligi. с- yorug’likning vakuumdagi tezligi.


Agar V₁, V₂ <1 ± V₂ Eynshteyn
formulasi Galileyning nisbiylik prinsipiga tegishli munosabatga aylanadi. Demak, Eyntsheyn tomonidan kashf etilgan maxsus nisbiylik nazariyasi universal xarakterga ega bo’lib, Galileyning nisbiylik prinsipini uning xususiy holi deb qarash mumkin.


Agar ikkita yorug’lik zarrachasi bir-biriga tomon S tezlik bilan (V₁= V₂ = S) harakatlanayotgan bo’lsa, ularning nisbiy tezligi:
kelib chiqadi. Galileyning mexanikadagi nisbiylik prinsipi bo’yicha V₁=V₂ bo’lganda zarrachalarning nisbiy tezligi Vn = 2V ga teng bo’lar edi. Demak, Galileyning nisbiylik prinsipi yorug’lik hodisalarini tushuntira olmas ekan.
Galiley va Nyutonlar tomonidan asos solingan klassik mexanikada vaqt, fazo, massa va bu kattaliklar bilan bog’liq fizik tushunchalar o’zgarmas, deb talqin etilar edi. Eynshteyn nazariyasi bo’yicha bu kattaliklar quyidagi munosabatlar orqali ifodalanar эkan:





1 < 1₀ - Lorens qisqarishi, Δt< Δt — vaqtning sekinlashuvi.


Xuddi shuningdek, harakatdagi zarrachaning massasi ham quyidagi qonuniyat bo’yicha o’zgarar ekan:

m₀ — zarrachaning tinch holatdagi massasi.

Eynshteynning nisbiylik nazariyasidan yana bir muhim xulosa kelib

chiqadi:
Inert massa va gravitasiya massalari o’rtasida farq bormi?,-degan savolga Eynshteynning nisbiylik nazariyasi yo’q deb javob beradi va jismlar massasidan qat’iy nazar Yer sirtiga bir xil tezlanish (g) bilan tushadi. Eynshteynning nisbiylik nazariyasi universal va fundamental qonuniyat bo’lib, barcha fizik jarayonlar uchun qo’llaniladi. Eynshteynning nisbiylik nazariyasidan yana bir muhim qonuniyat kelib chiqadi. Bu massa bilan energiya o’rtasidagi bog’lanishning mavjudligi: (Ye = mc²) ekan. Demak, energiya massaga ega ekan gravitasiya qonunlari ham o’zgacha bo’lishi kerak, ya’ni yorug’lik nuri gravitasiya maydonida o’z yo’nalishini o’zgartirishi lozim. 1919 va 1922 yillarda Quyosh tutilishi paytida o’tkazilgan tajribalar bu fikrni tasdiqladi.
< 1₀ - Lorens qisqarishi, Δt< Δt — vaqtning sekinlashuvi.


Xuddi shuningdek, harakatdagi zarrachaning massasi ham quyidagi qonuniyat bo’yicha o’zgarar ekan:






m₀ — zarrachaning tinch holatdagi massasi. Eynshteynning nisbiylik nazariyasidan yana bir muhim xulosa kelib chiqadi:
Inert massa va gravitasiya massalari o’rtasida farq bormi?,-degan savolga Eynshteynning nisbiylik nazariyasi yo’q deb javob beradi va jismlar massasidan qat’iy nazar Yer sirtiga bir xil tezlanish (g) bilan tushadi. Eynshteynning nisbiylik nazariyasi universal va fundamental qonuniyat bo’lib, barcha fizik jarayonlar uchun qo’llaniladi. Eynshteynning nisbiylik nazariyasidan yana bir muhim qonuniyat kelib chiqadi. Bu massa bilan energiya o’rtasidagi bog’lanishning mavjudligi: (Ye = mc²) ekan. Demak, energiya massaga ega ekan gravitasiya qonunlari ham o’zgacha bo’lishi kerak, ya’ni yorug’lik nuri gravitasiya maydonida o’z yo’nalishini o’zgartirishi lozim. 1919 va 1922 yillarda Quyosh tutilishi paytida o’tkazilgan tajribalar bu fikrni tasdiqladi.