Android operatsion tizimda “Mobil kutubxona” dasturini yaratish va uni yosh avlodga tadbiq qilish

Android operatsion tizimda “Mobil kutubxona” dasturini yaratish va uni yosh avlodga tadbiq qilish.

Yoqubova Ro`zigul Olim qizi

TATU talabasi , (93)0859848, [e-mail]

Anatatsiya.Android tizimida ishlaydigan kompyuterlar, smartfonlar va planshetlardan foydalanish jadal sur`atlar bilan rivojlanib borayotgani uchun kelajak avlodga ushbu tizimda ishlaydigan mobil kutubxonani yaratish jarayoni maqolaning obyekti sifatida olindi.

Kalit so`zlar. Texnika, mobil qurulma, android qurulma, elektron kutubxona,dastur.

Texnika va texnologiya taraqqiyotining rivojlangan bosqichi XXI- asrga to`g`ri keladi. Albatta, har bir texnika vositasi yaratilishiga inson ongi, taffakkuri, bilimlari va mehnati natijasi evaziga erishiladi. Bilimlar esa o`z navbatida o`qish, izlanish va tajriba asosida to`planadi. Bilim olishning asosiy manbayi kitob hisoblansada, lekin hozirgi kunda internet shiddat bilan rivojlanib, hayotimizga kirib kelishi uning o`zidan-o`zi bilim olishni yana bir asosiy manbasiga aylanmoqda. Bu harakatlar esa turli xil ko`rinishlarda namayon bo`lgan. Bugungi kunga kelib axborot texnologiyalari rivojlangan bir paytda turli xil videokurs va web sayt ko`rinishidagi o`quv qo`llanmalar paydo bo`ldi. Ta`lim va ilm-fan sohasida axborot kutubxona jarayonlarini integratsiyalashtirish, axborotni to`plash va unga ishlov berish, elektron kutubxonalarni tashkil etish, ta`lim muassasalari hamda masofadan turib kitobxonlarga xizmat ko`rsatish tezligi va sifatini oshirish bugungi kunda zarur masala hisoblanadi. Intentlar bu Android dasturidagi muloqot oynalarini boshqaruvchi maxsus obyekt bo`lib, bir oynadan ikkinchi oynani chiqarish , oyna xolatlarini boshqarish, oynani yopish va oynani o`chirib tashlash kabi amallarni bajaradi. Androidda tuziladigan dasturlarning aksariyati ko`p oynali dasturlar hisoblanadi. Masalan, biror bir foydali dastur yaratilganda, foydalanuvchi dasturning muallifi haqida malumot olmoqchi bo`lsa “ Dastur haqida” tugmasini bosish bilan dastur haqida malumotni beruvchi muloqot oynasiga tushadi. Bu web sahifalarda gipermurojat orqali biridan ikkinchisiga o`tishga o`xshaydi. Android Studioda yangi loyixa yaratib, unda yangi XMLlayout yaratamiz va about.xml deb nomlaymiz. Bu faylni XML Malumot oldindan e`lon qilingan o`zgarmaslarda olinadi. Shuning uchun bu o`zgarmaslarni res/values/string.xml faylida e`lon qilinadi. So`ngra dastur kodlarini yozish uchun yangi class yaratiladi va uni about Activity.java deb nomlanadi. Ichiga bir qancha kodlar yozilaidi. Bu classda eng asosiy usul bu on Create() va setContent() usullaridir. Chunki aynan ular class yaratilayotgan vaqtda kerakli malumotni ko`rsatish uchun xizmat qiladi. Endi Helloworld java classi orqali undagi tugma bosilganda About.Activity.Javaga o`tish kodlari yoziladi. Bunda bizga Intent classi to`g`ri keladi. Yangi oyna yuklanishi uchun Intent classida About Activity klassini ko`rsatib qo`yish kerak. So`ngra start Activity() usuli chaqiriladi. Undan oldin esa yangi Activity klassni AndroidManifest.xml ga kiritib qo`yish kerak bo`ladi. So`ngra Emulyatorni ishga tushurib natijasini ko`rishimiz mumkin. Android malumotlar bazasi bilan ishlash mexanizimida strukturali axborotlarga ishlov berish va saqlash imkoniyati mavjud. Istalgan ilova o`ziga tegishli malumotlar bazasini yaratishi va ular ustida to`liq nazorat o`tkazishi mumkin. Android SQL Lite kutubxonasidan foydalanib, MBBT malumotlarini o`zidan ko`rsatib, quyidagi o`ziga xos xususiyatlarga ega: ko`lami kengligi ( open source) tranzaksiya va so`rovlarining standart tili, osonlgi va bir xil darajaliligidir. Malumotlar relyatsion ko`rinishga ega emas chunki malumotlar bazasi bitta obyekt bilan ishlagani va asosiy malumotlarni serverdan yuklagani uchun ham malumotlar bazasida bo`linmas bitta jadval yaratiladi. Bu jadvalga kitoblar haqidagigi barcha malumotlar saqlanadi. Shuningdek kotegoriyalar va turli yangiliklar haqidagi malumotlar masofadagi serverdan json formatda yuklangan bo`ladi. Ushbu dastur quyidagi asosiy panellardan iborat : Dasturning asosiy paneli – Mobil kutubxonadagi kitoblarning kategoriyalari bo`yicha saralangan panelidir. Umumiy holda mobil kutubxona 11ta kategoriyadan iborat bo`lib foydalanuvchi istagan vaqt ixtiyoriy kategoriyani panel interfeysdan olib tashlashi mumkin. Bunda ochilgan muloqot oynasidan kategoriya turgan qatordagi katakchaga belgi qo`yiladi _ kutilayotgan toifadagi kitoblarga obuna bo`lish bekor qilinadi. Bu hodisa telefon xotirasini tejashga imkon beradi. Kategoriyaga kiritilganda kategoriyalar bo`yicha yuklangan kitoblar javoni ochiladi. Mobil kutubxona interfeysi xuddi javoni kabi yaratilgan bo`lib foydalanuvchi uchun juda qulaydir. Istalgan bo`limga kirib yuqoridagi plus (+) belgili buttonga bosish orqali foydalanuvchi yangi kitob qo`shish mumkin. Shuningdek online qidirish uchun maxsus funksiyalar qo`shilgan bilib undan foydalanuvchi masofaviy serverda kitobni parametrlari bo`yicha qidirishi mumkin. Shuningdek foydalanuvchilarga qulay bo`lishi uchun dasturdan foydalanish yo`riqnomasi ham joylashtirilgan. Xullas “Android operatsion tizimida mobil kutubxona “ dasturi hamda uning interfeysi haqida yetarlicha malumotlarga ega bo`ldik. Xo`sh bundan maqsad nima edi? Nega aynan “Mobil kutubxona” dasturi yaratildi? Bunday savollarga maqolaning so`ngida javob topamiz. Avvalambor kutubxona atamasiga ta`rif bersak: Kutubxona – axborot yig`iladigan joydir. Ma`lumki, kutubxonalar qadim-qadimdan insonlar uchun ma`naviyat va ma`rifat o`chog`i bo`lib, inson zoti doim kitoblarga intilib yashab kelgan. Xar doim kutubxonalar jamiyat hayotining ajralmas qismi bo`lgan. Faqatgina kutubxonalar tufayligina qadimgi qo`lyozmalar, bosma kitoblar, tarixiy shaxslar haqidagi manbalar bizga yetib kelgani hech kimga sir emas. Xozirgi kunga kelib esa iPhondan tortib Android gadjetlargacha turmush tarzimizda muhum ahamiyat kasb etmoqda. ” Deloitte “ tadqiqot markazining ma`lum qilinishicha , smartfon foydalanuvchisi kun davomida o`rtacha 50 marotaba “ aqilli telefon” iga nazar solar ekan. Ushbu jarayonni Respublikamizda ham kuzatish mumkin. chunki xozir kunda aholi qatlamining barchasida: maktab o`quvchilaridan tortib katta yoshgacha bo`lgan mobil operatorlar foydalanuvchilardan aqilli telefon va planshetlardan foydalanayotganligini guvohi bo`layapmiz. Biz xoxlamasakda buning salbiy tomonlari ham mavjud: qo`pol qilib aytganda biz foydalanayotgan mobil qurulmaning bahosi anchagina lekin o`zimiz uchun kitob olishga mablag`imizni , kutubxonalarga borib mutoola qilishga vaqtimizni qizg`anamiz… Bu eng katta muammoli masalalardan biridir . Bu kabi muammoli holatlar uchun biz yaratgan dastur muammoning yechimi bo`lib xizmat qiladi. Ya`ni gap electron kutubxona haqida bormoqda. Electron kutubxona internetning ajoyib imkoniyatlardan biridir. Kutubxona deganda , odatda ko`plab kitoblar terib qo`yilgan, uzun, katta jovonlar jildlar, kitoblar vazifasini esa internet saxifalari bajaradi. Bu kutubxona malumotlari electron ko`rinishida va ular mobil qurulmamizda joylashgan bo`ladi. Elektron kutubxonadan foydalanishimiz uchun bizga internet tarmog`i hamda mobil qurulmamiz bo`lishi yetarli va biz istagan vaqtda , biz xoxlagandek badiiy asarni yoki maqolalarni topib mutoala qilishimiz mumkin. Buning uchun vat ham mablag` ham talab qilinmaydi. Keyingi vaqtlarda virtual dunyo, virtual olam, vitual do`st kabi so`zlar paydo bo`ldi. Virtual so`zining manosi bu tassavvur qilishdir. Shular safiga “virtual kutubxona“ ham kelib qo`shildi. Virtual kutubxona bu odatiy kutubxonaning abstract ko`rinishidir. Ya`ni mobil qurulmamizda biz tassavvur qilgandek kutubxona yaratish imkoniyatiga egamiz. Xulosa o`rnida shuni aytish kerakki, bugungi kun barkamol avlod yoshlarini tarbiyalashda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini o`rganish internet resurslaridan oqilona foydalanish yetakchi o`rinni egallaydi. Yani bugungi kunning zamonaviy malakali mutaxassisi bo`lish uchun zamonaviy bilimlardan orqada qolmasligimiz kerakligini o`quvchi yoshlar ongiga singdirish kerak bo`ladi. Maqsadimiz shu ediki: yoshlarimizni virtual olami (telegram, Instagram, fasebook va boshqalar)ga virtual kutubxona tushunchasini kiritish.

Foydalangan adabiyotlar:

1. 
   S.S.G`ulomov, B.A.Begalov. Informatika ba axborot texnologiyalari. Oliy o`quv yurtlari uchun darslik.-T:TDIU,2010.
   

2. 
   B.Y.Xodiyev, S.S.G`ulomov , B.A.Begalov va boshqalar. Iqtisodiyotda axborot texnologiyalari.-T: T:TDIU,2009.