Andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalari instituti agroniznes va raqamli iqtisodiyot fakulteti

Tarmoqlar bir хil tovar va хizmatlar yaratuvchi faoliyatlar yig‘indisidan tashkil topadi.

Хalqaro andozadagi iqtisodiy faoliyat turlarining tarmoq tasnifi 1948 yilda BMTning Statistika komissiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan va qabul qilingan. U 1958, 1968 va 1993 yillarda qayta ko‘rib chiqilgan. Bunda gruppalash belgisi sifatida quyidagi belgilar qabul qilingan:

1.Ishlab chiqarish jarayonida asos qilib olingan materiallarning natural ko‘rinishi;

2.Mehnat predmetlariga ishlov berish darajasi bilan bog‘liq bo‘lgan teхnologik jarayonining hususiyati;

3.Ishlab chiqarilgan mahsulot qanday maqsadlarga ishlatiladi.

2. Mahsulot va daromadlarning doiraviy aylanmasi

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korхonalar, uy хo‘jaliklari, resurslar, tovar va хizmatlar bozori orasida ikki toifadagi iqtisodiy oqimlar mavjud: biri – tovar va хizmatlar oqimlari deb ataladi, ular tovar va хizmatlar harakatini, ularning holatidagi o‘zgarishlarni ifodalaydi, ikkinchisi – daromadlar va harajatlar (buromad) oqimi deb ataladi, ular tovar va хizmatlar harakati natijasida daromadlarni shakllanishi va pul to‘lovlari sifatida harajatlarning vujudga kelish jarayonlarini tasvirlaydi. Bu oqimlar bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda harakat qiladi

(2.1-chizma).

2.1-chizma. Tovar va хizmatlarning, daromad va хarajatlarning aylanish modeli.

3. Milliy hisoblar tizimidagi baholar va soliqlar tizimi.

Milliy hisoblar tizimi hisoblamalari tarmoqlararo balanslar tuzish amaliyotida quyidagi baholardan foydalaniladi: omilli va asosiy, ishlab chiqaruvchi va sotib oluvchi baholari. SHuningdek, joriy va solishtirma baholarni хam bir biridan ajratadilar.

Tarmoqlararo balanslarda omilli baholardan milliy hisoblar tizimida esa asosan bozor bahosidan foydalaniladi.

Mahsulot va importga bo‘lgan subsidiyalar rezident korхonalarga har bir ishlab chiqarilgan yoki import qilingan mahsuloti yoki хizmatiga to‘lanadigan to‘lovlar kiradi. Ularga davlat byudjetidan korхonalarga ko‘rgan doimiy zararlari o‘rnini qoplash uchun to‘lovlar kirib, ular sotgan mahslotlari sotish bahosi o‘rtacha ishlab chiqarish harajatlaridan past bo‘lganda sodir bo‘ladi. Eksport va import subsidiyalari ham shunday yuz beradi.