Markaziy bankning hisob (diskont) stavkasi. Markaziy bankning Lombard stavkasi.Markaziy bankning xisob (diskont) siyosatining moxiyati shundaki, u tijorat banklardan veksellarni sotib oladi. Aytaylik mol sotib oluvchi korxonaning etkazib berilgan mol (tovar va xizmatlar va x.k)ning kakini to’lash uchun mablag’i etarli bo’lmasa, u tovar uchun tulovni ma’lum vavk 5tgandan keyin amalga oshirishi tugrisida veksel berotpi mumkin. Mol sotuvchi korxonaga pul mablag’lari zarur bo’lgan vaktda u vekselni tijorat bankiga sotishi mumkin. Tijorat banki vekselni sotib olganda unda ko’rsatilgan summadan kam summaga (ma’lum foiz ushlab uolgan xolda) sotib oladi. Zarur bo’lganda tijorat banki vekselni Markaziy bankda xisobga qo’yishi mumkin. Bu xolda Markaziy bank ham o’z foydasiga ma’lum foiz -xisob stavkasini ushlab qolishi mumkin. Markaziy bankning xisob stavkasi alohida olingan davlatlarda zkar xil - 5% dan 15 % gacha bo’lishi mumkin-Tijorat banklari veksellarni sotib olishda Markaziy oankning xisob stavkasiga tayanadilar. Markaziy bankning xisob stavkasi tijorat bavklari o’rnatadigan xisob stavkaning eng past chegarasi xisoblanadi. Odatda tijorat banklarining xisob stavkasi markaziy bankning xisob stavkasidan yukori (0,5dan - 2%gacha) bo’ladi.Tijorat banklarining qaytamoliyalashtirish siyosati -bu to’g’ridan-to’g’ri kreditlash, veksellarni xisobga olish, kimmatbaho vrgozlarni garovga olgan xolda kreditlar berish va kredit auktsionlarni utkazish yuli bilan amalga oshiriladi. Bundan kelib chikkan xolda markaziy bankning qaytamoliyalashtirish operatsiyasi quyidagi usullarda olib borilishi mumkin:
tijorat banklarining ixtiyoridagi veksellarni xisobga olish yo’li bilan kreditlash,
tijorat banklari ixtiyoridagi kimmatbaho qog’ozlarni garovga olish yo’li bilan kreditlar berish. Bunday kreditlar lombard kreditlar deyiladi.O’zbekiston Respublikasida Markaziy bank o’rnatilgan qoidalarga asosan, quyidagi aktivlarni garovga olgan xolda 3 oygacha bo’lgan muddatda kreditlar berishi mumkin:
oltin, chet el valyutasi, xalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari va boshqa boyliklar,
davlatning karz majburiyatlari va davlat tomonidan kafolatlangan. boshqa karz vositalari,
Markaziy bankda depozitga o’tkazilgan va uning depozitariysi uchun maqbul
bo’lgan, xarid qilinishi va sotilishiga ruxsat berilgan va Markaziy bank ular bilan ushbu qonun doirasida boshqa xil operatsiyalar o’tkazishi mumkin bo’lgan aktivlar,
to’lanishiga banklar kafolat bergan tijorat veksellari asosida kreditlar berilishi
mumkin.
Lombard kreditini berish, qaytarish va ulardan foydalanganlik uchun foizlar to’lash tartibi umumiy asoslarda amalga oshiriladi va u alohida qarz hisobvarag’i bo’yicha kredit tartibiga o’xshashdir.Asosiy faoliyat bilan bog’liq tovar moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar haqini to’lash maqsadida to’zilgan pul hisob - kitob hujjatlari pulini to’lash uchun qabo’l qilinadi. Qarz oluvchi bankka garovga qo’ygan qimmatli qog’ozlar bo’yicha olinadigan daromadlarga foizlar qo’shilmaydi.Qimmatli qog’ozlarni garovga olib kredit shartnomasi tuzilgandan keyin bank qimmatli qog’ozlar emitentiga uning qimmatli qog’ozlarini garovga qo’yish bitimi to’zilganligini hamda qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadlar kiritilishi lozim bo’lgan depozit hisobvarag’i nomerini ma’lum qiladi. Lombard krediti beriladigan hollarda garovga qo’yilgan qimmatli qog’ozlar bo’yicha olinadigan daromadlar qarz oluvchining muddatsiz depozit hisobvarag’iga qo’yiladi (depozit shartnomasini rasmiylashtirmasdan) va, birinchi navbatda, ularni saqlash xarajatlarini qoplashga, shuningdek, kreditdan foydalanish uchun foizlarni to’lashga yo’naltiriladi. Kredit jarayonida bank garovga qo’yilgan qimmatli qog’ozlar kotirovkasi birja kursidagi o’zgarishlar to’g’risida teleks, kompyuter aloqasi va aloqaning boshqa turlari yordamida axborot to’plab boriladi.
Kredit davomida fond birjasida o’tkazilgan savdo natijalariga ko’ra, garovga qo’yilgan qimmatli qog’ozlar qiymati pasaygan bo’lsa, u holda kredit qo’mitasining qaroriga muvofiq qarz oluvchiga shu summada qo’shimcha ta’minot berish talabi bildirilishi yoki kredit miqdori qaytariladi.
Tovar (mol) garovi ostidagi lombard krediti. Lombard krediti uchun garov ko’rinishida faqatgina nisbatan baholi tovarlar, qaysiki ularning savdosi birjada yuritilishi, tovar partiyasini miqdori va sifatini belgilash bilan bir vaqtda bahosini ham aniqlash imkonini berishi shartidir.Qimmatbaho metall garovi ostidagi kredit. Bu lombard kreditining eski usullaridan bo’lib, hozirda u juda kam ishlatiladi. Garovni baholashdagi qiymati bu asosan oltin tangalar, slitkalar, kumush, platina va boshqalar qariyb 95% foiz qimmatbaho metall narxiga mos keladi.Lombard krediti - kreditlashning bu usuli asosan likvid mol mulk hisoblangan tillo taqinchoqlar garov asosida kredit berishga asoslanadi. Bu kredit kredit muassasi uchun deyarli risk darajasi past xisoblanadi. Chunki tillo buyumlar eskitdan yuqorilikvidli tovar sifatida tarixga ega. Biz kreditlashning bu usuli orqali pul mablag’lariga muxtoj bo’lgan ishlab chiqarish va savdo majmualarini moliyaviy qo’llab quvvatlnib boriladi.
Shu tarzda Markaziy banklar bozorlarning o’rtacha foiz stavkalarini belgilaydi.Bu mazkur sharoitda barcha bozorlar xususan kredit va kapital bozorlari uchun bazaviy foiz stavkalari qabo’l qilinadi.Bank kredit siyosati bank resurslari, ularning joylashtirilish bilan chambarchas bog’liq. Bank resurslarining asosiy qismini jalb qilingan mablag’lar, jumladan yuridik va jismoniy shaxslarning depozitlaridan tashkil topadi. Shuningdek, hozirgi kunda jalb qilingan resurslar ichida banklararo kredit xam alohida o’rin egallaydi. Depozitlar bo’yicha belgilangan foiz stavkalari, hamda boshqa bankdan olingan kredit uchun foiz stavkalari bank tomonidan beriladigan kreditning foiz stavkalari bilan bog’liq bo’ladi. Kredit siyosatining aniq va mukammal tayyorlanish va izohlanish xar bir bank uchun kreditlash jarayonini ijobiy tashkil etish uchun asos bo’ladi. Bank tomonidan to’plangan resurslarni to’g’ri va oqilona joylashtirish bankning kredit siyosatining sifatiga bog’liq bo’ladi. Kredit siyosati sifatiga va xolatiga qarab bank jalb qilgan resurslarini to’g’ri joylashtirish va oldindan ko’zlangan daromad olish imkoniyati yaratiladi.
