Andijon mashinasozlik instituti “sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish” kafedrasi “buxgalteriya hisobi”

Hisobotning kirim qismida quyidagilar ko’rsatiladi:
1. Kirim bo’yicha:
1.1. Tuzilgan shartnomaga asosan “Gigant” HJdan 171-sonli schyot-fakturaga asosan kelgan materiallar ombor mudiri tomonidan to’liq kirim qilindi – 150.000 so’m.
1.2. SHartnomaga asosan “Vodiy” HJdan 97-sonli schyot-fakturaga asosan kelgan materiallar omborga kirim qilindi – 240.000 so’m.
Jami kirim – (150.000+240.000)=390.000 so’m.
2. CHiqim bo’yicha:
2.1. Ombordan asosiy ishlab chiqarishga materiallar chiqarildi – 250.000 so’m.
Jami chiqim – 250.000 so’m.
Ombor mudiri X.Isaqov tomonidan tuzilgan hisobotning to’g’riligi va unga ilova qilingan hujjatlar bosh buxgalter tomonidan tekshirilib chiqilgandan so’ng kirim-chiqim operatsiyalariga tegishli buxgalteriya yozuvlari beriladi.
Misolimizda ko’rsatilgan xo’jalik operatsiyalariga buxgalteriya yozuvlari quyidagicha amalga oshiriladi:
1. Debet “Materiallar” schyoti – 150.000 so’m.
Kredit “Mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblar” schyoti – 150.000 so’m.
2. Debet “Materiallar” schyoti – 240.000 so’m.
Kredit “Mol yetkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblar” schyoti – 240.000 so’m.
Ombordan chiqarilgan summaga esa quyidagicha yozuv beriladi:
Debet “Asosiy ishlab chiqarish” schyoti – 250.000 so’m.
Kredit “Materiallar” schyoti – 250.000 so’m
Ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxini aniqlash uchun korxonalarda ishlab chiqarish hisobi yuritiladi.
Buxgalteriya hisobining xalqaro amaliyotida tovar-moddiy zahiralarni sintetik hisobga olishning ikki xil tizimi qo’llaniladi:

1. 
   Uzluksiz hisob tizimi;
   
2. 
   Davriy hisob tizimi.
   

Mamlakatimiz ishlab chiqarish sohasidagi korxonalarda uning asosan uzluksiz hisob tizimi qo’llaniladi. Bu tizimning mohiyati shundan iboratki, bu tizimda TMZning sintetik (balans) schyotlarida tovar - moddiy zaxiralarning kelib tushishi va chikib ketishi batafsil aks ettiriladi. Tovar-moddiy zahiralarni xarid qilish tegishli hujjatlar asosida ikki yoqlama yozuv orqali tegishli tovar-moddiy zahiralar schyotlarida aks ettiriladi. Masalan, 200 ming so’mlik materiallar mol yetkazib beruvchilardan xarid qilindi:
Debet Materiallar schyoti 200000
Kredit Mol yetkazib beruvchilarga to’lanadigan schyotlar 200000
Materiallarning ishlatilishi yoki tovarlarning sotilishi ham albatta tegishli sintetik schyotlarda aks ettiriladi. Masalan, materiallarning 150 ming so’mligi ombordan ishlab chiqarishga berildi:
Debet Asosiy ishlab chiqarish 150000
Kredit Materiallar 150000
SHunday qilib, asosiy ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlar ular amalga oshirilgan paytda hisobda aks ettirilishi natijasida mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi hisobot davri oxirida aniqlangan bo’ladi.
Davriy xisobga olish tizimini kullashda yil davomida TMZning xar birining batafsil xisobi yuritilmaydi. Bu hisob tizimida tovar-moddiy zahiralarning kirimi uzluksiz ravishda hisobga olinadi. Buning uchun alohida vaqtinchalik schyotlardan foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, 200 ming so’mlik materiallar mol yetkazib beruvchilardan xarid qilindi:
Debet Materiallar xaridi bo’yicha vaqtinchalik schyot 200000
Kredit Mol yetkazib beruvchilarga to’lanadigan schyotlar 200000
TMZlarining ishlatilishi yoki sotilishi esa tegishli balans schyotlarida aks ettirilmaydi. Tovar-moddiy zaxiralarning davr oxiriga haqiqiy qoldig’i mavjud zaxiralarning inventarizatsiya natijalari buyicha aniklaanadi. Sotilgan TMZning tannarxini inventarizatsiya yakunlanmaguncha aniklab bulmaydi, chunki sotilgan TMZ tannarxi kuyidagicha xisoblab chiqiladi: