Andijon mashinasozlik instituti «materialshunoslik va yangi matеriallar tеxnologiyasi» kafedrasi «materialshunoslik»

1-Rasm. a- mo‘rt sinish; b- yumshoq sinish; v- toliqish sinish.
Shlif yordamida makroanaliz qilish
Ko`pincha makro analizda, singan yuzani emas balki makroshlif tayyorlab xam tekshiriladi. Buning natijasida kimyoviy tarkibining notekisligi va tuzilishi (strukturasi), deformatsiyadagi qatorsimonligi, payvandlash sifatini aniqlash mumkin.
Likvatsiya natijasida ko`ndalang kesim bo`yicha kimyoviy tarkib notekis bo`ladi. Bu xodisa ko`proq quyma detallarda ro`y beradi. Plas­tik deformatsiya natijasida oltingugurt, forsfor va uglerod yuza bo`ylab tekis tarqalmaydi va qatorsimon xolda joylashadi.
Bu holni aniqlash uchun 10-15% SuNH<sub>2</sub>Clkislotaning suvdagi eritmasiga botirib olamiz (travit ) buning natijasida po`lat namunaning, temir yuzadan eritmaga mis esa o`rniga o`tadi va temirni erishdai saqlaydi. Natijada uglerod, fosfor oltingugurtga boy bo`lgan yerlari kislota eritmasida ko`proq eriydi. Namuna yuzasidagi misni olgandan so`ng, oltingugurt, fosfor va uglerodga boy bo`lgan yerlari to`q rangda bo`ladi, uni 2-rasmda ko`rish mumkin.
Oltingugurt po`latning sifatina juda xam salbiy ta`sir etadi Shuning uchun uning miqdori GOST bilan chegaralanadi.

2-Rasm
Kimyoviy notekislik juda yaxshi ko`rinib turibdi.
Detalning tarkibida oltingururt sulfidlar xolida bo`ladi (FeS, MnS) uni aniqlash uchun kumush bromlik foto qog`ozidan foydalanib, ya`ni qog`ozni 10% sulfat kislotasining suvdagi eritmasida xo`llab tekshirilayotgan yuzaga yopishtiramiz. Natijada sulfidlar bilan sulfat kislota va kumush bromni o`rtasida quyidagycha kimyoviy reaktsiya bo`ladi:
FeS+H₂SO₄=H₂S+FeSO₄

Ko`ramizki H<sub>2</sub>S qancha ko`p ajralsa shuncha Ag₂S xam ko`p bo`ladi.

Foto qog`ozida Ag<sub>2</sub>S to`q qo`ng`ir rangida ajralib chiqadi va oltingururt makroshlifning ko`ndalang kesimida qancha va qaysi tarzda joylashganini ko`rsatadi. Ya`ni qatorsimon, to`p-to`p va butun yuzaga teng tarqalgan holda ko`rishimiz mumkin bo`ladi.

3-Rasm .
Agar fosforning miqdori po`latniing tarkibida likvatsiyasioshib ketsa bu xolda xam kumush fosfidi to`q rangda ko`rinadi.
Kimyoviy elementlarning likvatsiyasi deformatsiyalangan (bosim bilan ishlagan) metallarda qatorsimon va quyma metallarda shoxsimon joylashadi.
Metallarning tuzilishi qatorsimonligini aniqlash uchun uni 50% suvdagi kontsentrlangan sulfat kislotasi va ligerlangan po`latlar uchun azot kislotasida 15-40 minut 60-70°C da ushlab turiladi, bunga (glubokie travlenie) deb aytiladi. Metall va qotishmalarga qarab turli kislotalar va ularning xar xil kontsentratsiyasi ishlatiladi.
Qotishma va metallarning tuzilishini, anizotropligini, qatorsimonligi yaqqol ko`rsatadi. Dinamik va yuqori kuchlanishda ishlovchi detallar uchun (tishlik g`ildirak, tirsakli o`q, shatun, klapon) tolalarning yo`nalish detalning shakli bo`ylab bo`lsa yaxshi bo’ladi.

4-Rasm