Andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik texnologiyasi fakulteti makroiqtisodiy tahlil va prognozlash

1.3 Iqtisodiy o`sishning prognozi

2-jadval

O’zbekiston Respublikasi bo’yicha 2005-2020 yillar uchun makroiqtisodiy ko’rsatkichlar¹⁴(mlrd so’mda)

Yil	YaIM	Aholi daromadlari	Sof eksport
2005	15923.4	11028.6	2771.0
2006	21124.9	14560.3	3865.0
2007	28190.0	18447.6	5089.9
2008	38969.8	23848.0	6930.4
2009	49375.6	28387.3	8291.6
2010	74042.0	38119.0	13863.8
2011	96949.6	47587.1	18336.4
2012	120242.0	57552.5	21527.8
2013	144548.3	70634.8	28614.1
2014	177153.9	84011.6	33868.5
2015	210183.1	97598.2	42085.5
2016	242.495.5	111869.4	48253.8
2017	302536.8	148816.4	59690.4
2018	406648.5	235340.7	83512.6
2019	510117.2	322535.8	110321.0
2020	580203.2	367078.9	119159.8

Yuqorida o’tgan 15 yil ma’lumotlardan foydalanib, milliy iqtisodiyotimizning iqtisodiy o’sishni ifoda etadigan YaIM ni 2021-2025 yillar uchun prognoz natijalarini aniqlaymiz.

Ushbu statistik ma’lumotlar asosida quyidagi regressiya tenglamasini tuzib olamiz:

y=a₀₊a₁x₁₊a₂x₂

MS Exel dasturidagi prognozlash funksiyasi orqali tegishli koeffitsientlarni topamiz:

Bundan,

a₀₌8961, 45153

a₁=-0, 204792863

a₂₌5, 319135783

a₀ - boshlang’ich koeffitsient;

a_1, a₂-regressiya koeffitsienti.

Aniqlangan koeffitsentlar asosida quyidagi funksiyani tuzib olamiz,

y=8961,45153-0,204792683x₁+5,319135783x₂

Ushbu funksiya orqali prognoz qilinaddigan yillar uchun tegishli omillarni ya’ni x₁ va x₂ aniqlaymiz,

x₁=a₀+a₁t ,

x₂=a₀+a₂t,

Omillarga tegishli koeffitsientlarni qiymatini Exel dasturida prognozlash funksiyasi orqali aniqlaymiz,

3-jadval

Aholi daromadlarining 2005-2020 yillardagi ko’rsatkichlari¹⁵ (mlrd so’mda)

T	X1
1	11028.6
2	14560.3
3	18447.6
4	23848.0
5	28387.3
6	38119.0
7	47587.1
8	57552.5
9	70634.8
10	84011.6
11	97598.2
12	111869.4
13	148816.4
14	235340.7
15	322535.8
16	367078.9

Bunda,

a₀= 44312020,11, a₁= 22068,11357,

Aniqlangan keffitsientlar yordamida birinchi omilning kelgusi 5 yil uchun qiymatini topamiz,

x₁=a₀+a₁t ,

x₁=44312020,11+22068,11357t ,

X1₂₀₂₁=44312020,11+22068,11357*17=419469.9;

X1₂₀₂₂=44312020,11+22068,11357*18=441538.0;

X1₂₀₂₃=44312020,11+22068,11357*19=463606.1;

X1₂₀₂₄=44312020,11+22068,11357*20=485674.2;

X1₂₀₂₅=44312020,11+22068,11357*21=507742.4.

4-jadval

2021-2025 yillar uchun aholi daromadlarining prognozi¹⁶.(mlrd so’mda)

Yillar	Aholi daromadlari
2021	419469.9
2022	441538.0
2023	463606.1
2024	485674.2
2025	507742.4

5-jadval

Sof eksportning 2005-2020 yillardagi ko’rsatkichlari¹⁷(mlrd so’mda)

T	X2
1	2771.0
2	3865.0
3	5089.9
4	6930.4
5	8291.6
6	13863.8
7	18336.4
8	21527.8
9	28614.1
10	33868.5
11	42085.5
12	48253.8
13	59690.4
14	83512.6
15	110321.0
16	119159.8

Bunda,

a₀= 15704,058;

a₁= 7821,304,

Aniqlangan keffitsientlar yordamida birinchi omilning kelgusi 5 yil uchun qiymatini topamiz,

X₂= a₀₊ a₁t

X₂= 15704,058+7821,304t

X2₂₀₂₁=15704,058+7821,304*17=148666.2;

X2₂₀₂₂=15704,058+7821,304*18=156487.5;

X2₂₀₂₃=15704,058+7821,304*19=164308.8;

X2₂₀₂₄=15704,058+7821,304*20=172130.1;

X2₂₀₂₅=15704,058+7821,304*21=179951.4.

6-jadval

2021-2025 yillar uchun sof eksportning prognozi¹⁸(mlrd so’mda)

Yillar	Sof eksport
2021	148666.2
2022	156487.5
2023	164308.8
2024	172130.1
2025	179951.4

Aniqlangan omillar yordamida tegishli yillar uchun YaIMni yuqoridagi funksiya yordamida 2021-2025 yillar uchun prognoz qilamiz,

y=8961,45153-0,204792683x₁+5,319135783x₂

y₂₀₂₁₌8961,45153-0,204792683*419469.9+5,319135783*148666.2=713832.7;

y₂₀₂₂₌8961,45153-0,204792683*441538.0+5,319135783*156487.5=750915.9;

y₂₀₂₃₌8961,45153-0,204792683*463606.1+5,319135783*164308.8=787999.1;

y₂₀₂₄₌8961,45153-0,204792683*485674.2+5,319135783*172130.1=825082.3;

y₂₀₂₅₌8961,45153-0,204792683*507742.4+5,319135783*179951.4=862165.4.

7-jadval

O’zbekiston Respublikasida 2021-2025 yillar uchun YaIM ning prognoz natijalari¹⁹

Yil	YaIM	Aholi daromadlari	Sof eksport
2021	713832.7	419469.9	148666.2
2022	750915.9	441538.0	156487.5
.2023	787999.1	463606.1	164308.8
2024	825082.3	485674.2	172130.1
2025	862165.4	507742.4	179951.4

Aniqlangan natijalar asosida respublikamizda 2021-2025 yillar ichida Iqtisodiy o’sishni ifoda etadigan YaIM yiliga o’rtacha 4-5 % hisobida o’sishi kuzatiladi.

XULOSA

Kurs ishidan xulosa qilib quyidagilarni ta’kidlash mumkin: So’ngi yillarda mamlakatimizda olib borilayotgan ochiqlik siyosati va Prezidentimiz tomonidan iqtisodiyotda yanada samaradorlikka erishish yo’lida qilinayotgan say-harakatlari o’laroq , 2021 yildan boshlab iqtisodiy o’sish sur’atlari yiliga o’rtacha 4-5% tashkil qilishi kutilmoqda,jumladan Yevropa Ittifoqi tuzilmalari bilan yaqin hamkorlikda mamlakatimizga kengaytirilgan savdo preferentsiyalari - “GSP ” tizimini tatbiq etish bo‘yicha, muhim qadamlar tashlandi. Ushbu tizim kelgusida respublikamizda ishlab chiqariladigan 6 mingdan ziyod turdagi mahsulotlarni Yevropa bozoriga boj to‘lamasdan olib kirish imkonini beradi. Bu, o‘z navbatida, birgina to‘qimachilik mahsulotlarining yillik eksportini 300 million dollarga oshirish uchun sharoit yaratadi.Joriy yilda mamlakatimizning xalqaro moliya bozorlariga chiqish imkoniyatlari yanada yaxshilandi, ilk bor milliy valyutada 2 trillion so‘mlik davlat yevroobligatsiyalari past foizlarda joylashtirildi. Bu yil respublikamizda 197 ta yirik, minglab kichik va o‘rta korxonalar hamda infratuzilma ob'yektlari barpo etildi.

Kurs ishining asosiy qismida iqtisodiy o’sish omillari nazariy yoritildi. Iqtisodiy o‘sishning omillari Iqtisodiy o‘sishga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruh omillar taklif omillari deb ham atalib, iqtisodiyotning o‘sish layoqatini belgilab beradi:

- tabiiy resurslarning miqdori va sifati;

- ishchi kuchi resurslari miqdori va sifati;

- asosiy kapital (asosiy fondlar) ning hajmi;

- texnologiya va fan-texnika taraqqiyoti.

Bu omillar har birining yalpi mahsulot hajmiga ta’sirini baholash orqali iqtisodiy o‘sishni tavsiflash mumkin.

Kurs ishining tahlil qismida 2017-2020 yillar oralig’ida YaIM dagi o’zgarishlar va ta’sir omillari statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida tahlil qilindi. 2017 yilda YAIM tuzilmasida mulkchilik shakli bo‘yicha 81 foiz ulush nodavlat sektor hissasiga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 19 foiz davlat sektoriga mansub bo‘ldi. 2018 yil yalpi ichki mahsulot hajmi 407,5 trln. so`mni tashkil etdi va 2017 yil bilan taqqoslaganda 5,1% ga o`sdi. Aholi jon boshiga hisoblangan YIM 12,3 mln. so`mni tashkil etdi va bu ko’rsatkich o’tgan yilning mos davriga nisbatan 3,3% ga o’sdi. O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot hajmi 2020-yilda 1,6 foizga o‘sdi. O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmi 580,2 trillion so‘mni tashkil qildi Qo‘mita ma’lumotlariga ko‘ra, 2020-yilda 2019-yil bilan solishtirganda o‘sish 1,6 foizni tashkil qilgan.

Kurs ishining prognoz qismida o’tgan 15 yil ya’ni 2005 yildan 2020 yilgacha bo’lgan davrdagi ma’lumotlar asosida 2021-2025 yillar uchun O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy o’sish prognoz qilindi. Aniqlangan natijalar asosida respublikamizda 2021-2025 yillar ichida Iqtisodiy o’sishni ifoda etadigan YaIM yiliga o’rtacha 4-5 % hisobida o’sishi kuzatiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisga murojaatnomasi//Prezident.uz
   
2. 
   Umarov I.I “Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash” O’quv uslubiy qo’llanma-T 2020.44-48
   
3. 
   Xodjaev R., Maxmudov B., Xadjaev X., Ergashev E, Egamberdiev R. “Mikro va makroiqtisodiyot” O’quv qo’llanma-T.:”ILM ZIYO” 2012, 324 b.
   
4. 
   Axmedov D.Q., Ishmuxammedov A.E.,Jumaev Q.X., Jumaev Z.A Makroiqtisodiyot. Darslik.- T.: TDIU, 2004, 240 b.
   
5. 
   Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. М.:Дело и Сервис, 2001.
   
6. 
   Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Макроэкономика: Торговая политика. Инфляция и безработица. Социалная политика. СПб.: ЗАО «Питер», 2005.
   
7. 
   Гайгер А., Линвуд Т.Макроэкономическая теория и переходная экономика. Пер. с англ. М.:ИНФРА-М, 1996.
   
8. 
   Галперин В.М., Гребенников П.И., Леусский А.И., Тарасевич Л.С. Макроэкономика: Учебник. СПб.:СПбГУЕФ,1997.
   
9. 
   Дорнбуш Р.,Фишер С. Макроэкономика. М.:МГУ,1997.
   

Internet saytlari

1. 
   www.http//:cbu.uz –O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki rasmiy sayti
   
2. 
   www.http//:stat.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi rasmiy sayti
   
3. 
   www.http//gazeta.uz O`zbekiston Respublikasi ommaviy axborot yangiliklar sayti.
   
4. 
   www.http//hozir.org O`zbekiston Respublikasi malumotlar bazasi.
   
5. 
   www.http//thermik malumotlar to`plami
   

1^ O’zbekiston Respublikasi Prezidentining murojaatnomasi/Prezident.uz

2^ www.http//thermik malumotlar to`plami

3^ Umarov I.Y “Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash” O’quv uslubiy qo’llanma-T 2020.44-48

4^ Umarov I.Y “Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash” O’quv uslubiy qo’llanma-T 2020.44-48

5^ Xodjaev R., Maxmudov B., Xadjaev X., Ergashev E, Egamberdiev R. “Mikro va makroiqtisodiyot” O’quv qo’llanma-T.:”ILM ZIYO” 2012, 324 b

6^ Axmedov D.Q., Ishmuxammedov A.E.,Jumaev Q.X., Jumaev Z.A Makroiqtisodiyot. Darslik.- T.: TDIU, 2004, 240 b.

7^ Гайгер А., Линвуд Т.Макроэкономическая теория и переходная экономика. Пер. с англ. М.:ИНФРА-М, 1996.

8^ O'zbekiston Resp[ublikasi davlat statistika qo’mitasi/stat.uz

9^ O'zbekiston Resp[ublikasi davlat statistika qo’mitasi/stat.uz

10^ O’zbekiston Respublikasi davlat statistika qo’mitasi/stat.uz

11^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

12^ O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki ma’lumotlar/cbu.uz

13^ O'zbekiston Respublikasi Markaziy Banki ma’lumotlar/cbu.uz

14^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

15^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

16^ Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlaridan foydalanib,muallif hisob-kitoblari asosida ishlab chiqildi

17^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

18^ Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlaridan foydalanib,muallif hisob-kitoblari asosida ishlab chiqildi

19^ Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlaridan foydalanib,muallif hisob-kitoblari asosida ishlab chiqildi