Andijon mashinasozlik instituti “Mashinasozlik ishlab chiqarishni avtomatlashtirish” kafedrasi

Elektrodvigatellar va ularning ishlash prinsipi. Elektr dvigateli elektr mashinasi (elektromexanik konvertor) bo'lib, unda elektr energiyasi mexanik energiyaga aylanadi. Yani dvigatelga berilgan elektr quvvatini magnit maydoni hamda elektr maydonining bir biriga bo’lgan tasirlashuvi natijasida bir birini turtuvchi (aylantiruvchi) kuch hosil qilib buni aylanma mexanik harakatga o’zgartirib beradi, quyida elektr dvigatel bilan tanishib chiqamiz:


1.1 rasm Elektrdvigatelining tashqi ko‘rinishlari.



1.2 Elektr parmaning funksional sxemasi.
Bu yerda: 1-qutbli magnitlar, 2- rotor, 3- chotkalar, 4 – mis chulg‘amlar, 5 – sovituvchi ventelyator, 6 – slindrik tishli uzatlamar, 7 – parmani mahkamlagich.



Quyida elektrdvigatelning ishlash prinsipi bilan tanishamiz: Elektr mashinalarining aksariyati elektromagnit induksiya printsipiga asoslanadi. Elektr mashinasi qo'zg'almas qismdan - statordan (asinxron va sinxron o'zgaruvchan tok mashinalari uchun), harakatlanuvchi qismdan - rotordan (Asinxron va sinxron o'zgaruvchan tok mashinalari uchun) yoki armaturadan (doimiy oqim mashinalari uchun) iborat. Kam quvvatli shahar motorlarida induktor rolida doimiy magnitlar juda tez-tez ishlatiladi.
Asinxron motorning rotori quyidagilar bo'lishi mumkin:

• 
  qisqa tutashgan;
  
• 
  faza (o'rash bilan) - boshlang'ich oqimini kamaytirish va Asinxron elektr motorining tezligini sozlash zarur bo'lgan joylarda qo'llaniladi. Ko'pgina hollarda, bu kranlarni o'rnatishda keng qo'llaniladigan MTN seriyali kran motorlari.
  

Armatura - bu xuddi shu printsip asosida ishlaydigan DC mashinalarining (dvigatel yoki generator) yoki universal vosita deb ataladigan (elektr asboblarida qo'llaniladigan) harakatlanuvchi qismi. Darhaqiqat, universal vosita ketma-ket qo'zg'alish bilan bir xil DC vosita (DC vosita) (armatur va induktor sargilari ketma-ket ulangan). Farqi faqat sariqlarning hisob-kitoblarida. To'g'ridan-to'g'ri oqimda reaktiv (induktiv yoki sig'imli) qarshilik yo'q. Shuning uchun, har qanday "maydalagich", agar elektron blok undan olib tashlansa, hatto to'g'ridan-to'g'ri oqimda ham to'liq ishlaydi, lekin elektr tarmog'ining past kuchlanishida.
Tarmoqqa ulanganda, statorda dumaloq aylanadigan magnit maydon paydo bo'lib, u qisqa tutashgan rotor o'rashiga kirib, undagi indüksiyon oqimini keltirib chiqaradi. Bu yerdan, Amper qonuniga (magnit maydonga joylashtirilgan oqim o'tkazgichga og'ish kuchi ta'sir qiladi) amal qilib, rotor aylana boshlaydi. Rotor tezligi ta'minot kuchlanishining chastotasiga va magnit qutblar juftlari soniga bog'liq.
Stator magnit maydonining aylanish chastotasi va rotorning aylanish chastotasi o'rtasidagi farq sirpanish bilan tavsiflanadi. Dvigatel Asinxron deb ataladi, chunki statorning magnit maydonining aylanish chastotasi rotorning aylanish chastotasiga to'g'ri kelmaydi.
Sinxron vosita rotorning dizaynidagi farqga ega. Rotor doimiy magnit yoki elektromagnit tomonidan ishlab chiqariladi yoki u sincap qafasning bir qismi (boshlash uchun) va doimiy magnitlar yoki elektromagnitlarga ega. Sinxron motorda stator magnit maydonining aylanish tezligi va rotorning aylanish tezligi bir xil.