|
Uchinchi rejada quyidagilar yoritiladi: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bozor munosobatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurilishining Konstitutsiyaviy va huquqiy asoslarini yaratish va yuksak taraqqiyotimizning kafolati rolini muvoffaqiyatli bajarmoqda.
1Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. T., ―O‘zbekiston‖, 1997, 105-b.
Mustaqillik tomon qo‘yilgan dastlabki qadamlardan biri-bo‘lajak suveren Respublikaning Konstitutsiyasini tayyorlash g‘oyasi I.A.Karimov tomonidan 1990 yilni mart oyida ilgari surildi. Ko‘p o‘tmay shu yilning iyun oyida Oliy Kengashning ikkinchi sessiyasida Respublika Prezidenti rahbarligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy Komissiya tuzildi.
Komissiya Konstitutsiya loyihasini tayyorlash jarayonida xalqaro huquq qoidalariga, Birlashgan millatlar tashkilotining hujjatlariga, Butunjahon inson huquqlari Deklaratsiyasiga amal qildi. Dunyoning ko‘pgina taraqqiy etgan va rivojlanayotgan mamlakatlarining konstitutsiyaviy hujjatlari o‘rganib chiqildi. SHu bilan birga boy tariximizdagi davlat boshqaruv tizimi va adolatli qonunshunoslik an‘analari ham chuqur o‘rganildi.
Mustaqillik Konstitutsiyasini loyihasida O‘zbekistonda yuz bergan tarixiy o‘zgarishlar hisobga
olindi. Xususan, O‘zbekiston mustaqilligini qonunlashtirish, iqtisodiyotda bozor munosabatlariga o‘tishning shartlari, davlat va jamiyat qurilishida demokratik tizimning tamoyillari, inson huquqining ustivorligi ifodasini topdi.
Ishchi guruh va komissiyalar 1991 yilni oktyabrida Konstitutsiyaning birinchi, 1992 yilni bahorida ikkinchi nushasini tayyorladi va shu nushasi 1992 yilni 26 sentyabrida umumxalq muhokamasi uchun matbuotda e‘lon qilindi. Joy-joylardan tushgan minglab takliflar o‘rganib chiqilib noyabr oyida ikkinchi marta matbuotda bosib chiqildi.
Tuzatishlar va aniqlashlardan keyin mustaqil O‘zbekiston Respublikasining Asosiy qonuni 1992 yili 8 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi. Mustaqillik Konstitutsiyasi muqaddima, olti bo‘lim, 26 bob, 128 moddadan iborat bo‘ldi. Birinchi bo‘limda Konstitutsiyaning asosiy printsiplari bayon etilib, unda Davlat suvereniteti, xalq hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning bosh yo‘nalishlari o‘z ifodasini topdi. Asosiy qonunning ikkinchi bo‘limi 35 moddadan iborat bo‘lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga bag‘ishlangan. Bunda, O‘zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq va erkinliklariga ega ekanligi, O‘zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik o‘rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga bevosita hamda o‘z vakillari orqali qatnashishlari, siyosiy partiyalar va harakatlarga qo‘shilish huquqlari taqqoslab ko‘rsatilgan.
Asosiy Qonunda fuqarolarning mulkdor bo‘lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o‘z vaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan foydalanish, bilim olish huquqlariga ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan ta‘minlanadi deb taqqoslab qo‘yilgan. Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan burchlarni chunonchi, qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy, ma‘naviy meroslarini avaylab saqlash, atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig‘imlarni o‘z vaqtida to‘lash, Vatanni himoya qilish kabi burchlari majburiy ekanligi ta‘kidlangan.
Konstitutsiyaning ―Jamiyat va shaxs‖ bo‘limida O‘zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlariga asoslanishi, uning negizini xilma-xil mulk shakllarining teng huquqga ega ekanligiga kafolat berildi. Ishbilarmonlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik harakatiga keng yo‘l ochib berildi va mulkdorlar tabaqasini vujudga keltirish tamoyillari ishlab chiqildi. Jamiyat ijtimoiy birlashmalari, oila va ommaviy axborot vositalarining o‘rni aniq bayon etib berilgan.
O‘zbekiston Respublikasining ma‘muriy-hududiy tuzilishi, O‘zbekiston Respublikasi bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro munosabatlariga maxsus to‘rtinchi bo‘lim ajratilgan.
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishi beshinchi bo‘limda (50- modda) o‘z ifodasini topgan. Davlat va hokimiyat organlari, Prezident, Vazirlar Mahkamasining vakolatlari, ularni shakllantirish yo‘llari aniq va ravshan bayon etilgan. SHu bilan birga bu bo‘limda mahalliy hokimiyat organlari, sud va prokuratura, Davlat Mudofaasi masalalari o‘z ifodasini topgan.
Mustaqillik Konstitutsiyasining qabul qilinishi g‘oyat katta siyosiy, huquqiy va xalqaro ahamiyatga ega bo‘ldi. Asosiy Qonunimiz mamlakatda demokratik tamoyillarni amalga oshirish, xalqimizni huquqiy ma‘naviy va mafkuraviy tarbiyalashda katta o‘rin tutmoqda. Asosiy qomusimizga 2003-2005 yillarda ikki palatali parlamentni shakllantirish bilan bog‘liq tarzda saylov qonunlariga o‘zgartirishlar kiritildi. 2003 yil 24 aprelda qabul qilingan ―Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy printsiplari to‘g‘risida‖gi konstitutsiyaviy qonunga muvofiq, 2002 yil 27 yanvarda o‘tkazilgan referendum natijalari asosida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining beshinchi bo‘limi XVIII, XIX, XX, XXIII boblariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. ―O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ayrim moddalariga (89-moddasiga, 93-moddasining 15-bandiga, 102-moddasining ikkinchi qismiga) tuzatishlar kiritish to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy qonuni bu fikrning amaliy tasdig‘i bo‘lishi mumkin. Bu kiritilayotgan ushbu tuzatishlar:
Birinchidan, davlat boshqaruvini yanada demokratlashtirish, ya‘ni boshqaruvning xalqchilligini ta‘minlash;
Ikkinchidan, davlat organlarining o‘z vakolatlarini amalga oshirishdagi roli va mas‘uliyatini oshirish, davlat organlari faoliyatida qonun ustivorligi va ularning xalq oldidagi mas‘uliyatini oshirish hamda ta‘minlash;
Uchinchidan, mamlakatni yangilash va modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning ta‘sirini kuchaytirish, bu siyosiy partiyalarni barcha sohalarda amalga oshirilayotgan yanlilanish jarayonlari va islohotlarga siyosiy jarayonlarning ajralmas ishtirokchisi sifatida keng jalb qilish imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXI bobida davlat hokimiyati mahalliy organlarini tashkil etishga yangicha yondashildi va o‘ziga xos xususiyatlarni aks ettirgan davloat hokimiyati mahalliy organlarinig har bir bo‘g‘inini tashkil etishning huquqiy asosi yaratildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
