Andijon mashinasozlik instituti ―gumanitar fanlar‖ kafedrasi ―O‘zbekiston tarixi‖ fanidan

Somoniylar davridagi madaniy hayot.IX-X asrlarda me‘morchilik san‘ati va qurilish uslubi o‘z taraqqiyotida yana bir bosqich yuqoriga ko‘tarildi. Bu davr qurilishida avvalgi asrlardagi kabi xom g‘isht va paxsa asosiy qurilish materiali hisoblangan. Qurilishda yog‘ochdan keng foydalanilgan. Uylarning ustunlari va to‘sinlari yog‘ochdan qilingan, tomlar yassi bo‘lgan. Somoniylar davrida Movarounnahr va Xuroson me‘morchilik san‘atining yuqori taraqqiyotidan yorqin dalolat beruvchi yodgorlik bu Buxorodagi Ismoil Somoniy maqbarasidir. Bu maqbara asrlar osha bizning kungacha yetib kelib, o‘zining me‘moriy barkamolligi va shu bilan birga oddiyligi bilan insonni hayratga soladi.

Somoniylar me‘morligining yana bir noyob durdonasi Kattaqo‘rg‘ondan 60 km, janubdagi Tim qishlog‘ida joylashgan Arab ota maqbarasidir. Arab ota maqbarasi hashamatli me‘morchilikning ancha rivojlanganligidan dalolat beradi. Maqbarada bitilgan yozuvlarga qaraganda bu inshoot 977-978 yillarda qurilgan bo‘lib, bu yerda somoniylardan biri ko‘milgan. Somoniylar davri me‘morchiligining nodir namunalarini Karki (Turkmaniston) yaqinidagi Alambardor, Uzun (Surxondaryo) yaqinidagi Xo‘ja Naxshron, Karmanadagi Mir Said Baxrom maqbaralarida ham uchratish mumkin. Bu yodgorliklar ham IX-X asr me‘morchiligi yuksak darajada bo‘lganligidan dalolat beradi.

IX-X asr me‘morchiligining rivojlanish yo‘llarining saqlanib qolganligini ko‘plab masjidlar

misolida ham kuzatish mumkin. Masjidlarning tomi odatda gumbaz shaklida bo‘lgan. Bu davrga oid masjidlar to‘g‘risida so‘z yuritilganda, Buxorodagi Mag‘oki Attoron, Poykand masjidi, Termizdagi Chorustun, Shahristondagi Childuxtaron masjidlarini qayd qilish mumkin. Bu yodgorliklar Markaziy Osiyo diniy me‘morchilikning rivojlanish yo‘llarini kuzatish imkonini beradi.

Somoniylar davriga oid shahar va qishloq aholisining uylari to‘g‘risida hozir arxeologiya ancha ma‘lumotlarga ega. Bu borada qadimiy Samarqand-Afrosiyob, Xorashkent-Kanka, Binkent, Termiz, Marv, Dahiston kabi o‘nlab yodgorliklarda olib borilayotgan izlanishlarning natijasi diqqatga molikdir. Bu davrda Buxoro, Marv, Samarqand, Nishopur, Balx, Binkent, Kesh, Xo‘jand, Urgench yirik madaniyat va fan markaziga aylandilar.