Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika,elektromexanika va elektrotexnologiyalar»

variant	Pн, kVt	Uн, kV	nн, ayl/min	Mmax/ Mн	X1d, Om
X1q, Om
1	675	6	1000	2,0	29,3	17,3
2	360	6	1000	1,8	19,2	9,3
3	450	6	1000	1,9	22,4	14,8
4	575	6	1000	1,8	24,6	15,1
5	700	6	1000	1,8	32,2	18,4
6	250	0,38	1000	1,8	12,6	8,3
7	300	0,38	1000	1,9	14,1	9,6
8	370	0,38	1000	1,8	16,2	11,4
9	470	0,38	1000	1,8	17,2	12,1
10	320	6	750	1,9	18,3	8,6
11	450	6	750	1,8	21,2	13,1
12	575	6	750	1,9	23,2	14,6
13	185	0,38	750	1,8	10,4	6,8
14	230	0,38	750	1,8	11,3	7,9
15	290	0,38	750	1,8	13,8	9,2
16	360	0,38	750	1,9	15,6	10,9
17	350	6	600	1,8	15,4	10,2
18	450	6	600	1,9	20,6	21,1
19	630	6	600	2,0	27,4	16,2
20	800	6	600	2,1	34,2	19,6
21	160	0,38	600	1,8	8,7	6,3
22	200	0,38	600	1,8	9,4	7,2
23	250	0,38	600	1,8	12,1	8,4
24	320	0,38	600	1,8	18,1	8,4
25	320	6	500	2,0	19,5	9,1
26	400	6	500	2,2	20,3	13,1
27	500	6	500	2,0	21,8	14,6
28	630	6	500	2,0	26,8	17,3
29	800	6	500	2,1	32,6	18,8
30	320	6	250	2,5	19,2	9,6

3. 
   Ishni bajarish tartibi:
   

1. 
   SDni α,β,d va d,q o’qlari bo’yicha ikki fazali modellarini chizing
   

24.1-rasm: Sinxron dvigatelni ikki fazali modeli, б) α,β,d o’qlari bo’yicha, в) d,q o’qlari bo’yicha.

2. 
   Dvigatelni nominal momentini hisoblang
   

3. 
   Dvigatelni maksimal momentini aniqlang
   

;

4. 
   Dvigatelni nomial EYKni to’ping
   

5. 
   Burchak xarakteristikasini teglamasini tuzing
   

Bu erda,
Hisoblashlar natijalarini 24.2-jadvalga to’ldiring

θ, grad	30^o	60^o	90^o	120^o	150^o	180^o
Mak
Mreak
M

24.2 – jadval bo’yicha dvigatelni burchak xarakteristikalarini chizing va xarakteristikalardan θ_н ni toping.

24.2 – rasm: SDni static burchak (a) va dinamik (б) tavsiflari.

6. 
   Burchak xarakteristikani elektromagnit qattiqligini aniqlang
   

Bunda,

7. 
   Dvigatelni asinxron xarakteristikasini qattiqlik modulini hisoblaymiz
   

8. 
   Tezlik tebranisini amplitudasi va fazasini aniqlaymiz
   

9. 
   Dvigatelni berilgan tebranish rejimida tezlik va momentni o’zgarish qonunini yozing
   

4. 
   Vazifa:
   

Barcha hisoblashlarning bajaring, grafiklarni quring va bajarilgan ish yuzasidan hulosa yozing.

5. 
   Xulosa:
   

Xulosada sinxron dvigatelni matematik modulini tuzish tartibini yoriting, dvigatelni tebranish rejimidagi tezlik va momentni o’zgarish qonunini izohlang.
Amaliy mashg'ulot № 25
Mavzu 23:Sinxron motorlarni static rejimlarini hisoblash

1. 
   Ishdan maqsad:
   

Sinxron motorlarni static rejimlarini hisoblashni o’rganish, sinxron dvigatelni burchak xarakteristikasini hisoblash va taxlil qilishni bilish, dvigatel momentini sinxron va reaktiv tashkil etuvchilarini aniqlashni o’rganish.

2. 
   Topshiriq:
   

Ayon qutbli sinxron dvigatelni burchak tavsiflarini hisoblang. Dvigatelni parametrlarini o’z variantingiz bo’yicha 25.1-jadvaldan yozib oling:

variant	Pн, kVt	Uн, kV	nн, ayl/min	Mmax/ Mн	X1d, Om	X1q, Om
1	675	6	1000	2,0	29,3	17,3
2	360	6	1000	1,8	19,2	9,3
3	450	6	1000	1,9	22,4	14,8
4	575	6	1000	1,8	24,6	15,1
5	700	6	1000	1,8	32,2	18,4
6	250	0,38	1000	1,8	12,6	8,3
7	300	0,38	1000	1,9	14,1	9,6
8	370	0,38	1000	1,8	16,2	11,4
9	470	0,38	1000	1,8	17,2	12,1
10	320	6	750	1,9	18,3	8,6
11	450	6	750	1,8	21,2	13,1
12	575	6	750	1,9	23,2	14,6
13	185	0,38	750	1,8	10,4	6,8
14	230	0,38	750	1,8	11,3	7,9
15	290	0,38	750	1,8	13,8	9,2
16	360	0,38	750	1,9	15,6	10,9
17	350	6	600	1,8	15,4	10,2
18	450	6	600	1,9	20,6	21,1
19	630	6	600	2,0	27,4	16,2
20	800	6	600	2,1	34,2	19,6
21	160	0,38	600	1,8	8,7	6,3
22	200	0,38	600	1,8	9,4	7,2
23	250	0,38	600	1,8	12,1	8,4
24	320	0,38	600	1,8	18,1	8,4
25	320	6	500	2,0	19,5	9,1
26	400	6	500	2,2	20,3	13,1
27	500	6	500	2,0	21,8	14,6
28	630	6	500	2,0	26,8	17,3
29	800	6	500	2,1	32,6	18,8
30	320	6	250	2,5	19,2	9,6

3. 
   Ishni bajarish tartibi:
   

1. 
   Dvigatelni nominal burchak tezligi
   

2. 
   Dvigatelni nominal EYK
   

3. 
   Momentni sinxron tashkil etuvchisi
   

4. 
   Momentni reaktiv tashkil etuvchisi
   

5. 
   Sinxron dvigatelni burchak xarakteristikasini tenglamasi
   

6. 
   Hisoblashlarning natijalarini 19.2-jadvalga yozing
   

19.2 - jadval:

θ, gradus	Ms ·10^3, Nm	MR ·10^3, Nm	M·10^3, Nm
0
15
30
45
60
75
90
105
120
135
150
165
180

7. 
   Jadval bo’yicha dvigatelni burchak xarakteristikasini chizing
   

19.1 – rasm: Sinxron dvigatelni burchak xarakteristikasi: 1- ayon qutbli; 2 – noayon qutbli; 3- momentni reaktiv tashkil etuvchisi.

4. 
   Vazifa.
   

Barcha hisoblarni bajaring,jadvallarni toldiring va talab etilgan xarakteristikalarni grafiginichizing.

5. 
   Xulosa:
   

Xulosada SDni burchak xarakteristikalarni qurish hususiyatlarni bayon eting.Bu dvigatelni burchak xarakteristikalarini qurishda qanday usuldan foydalanilganligi va bu usulni afzalligini izohlang.

Amaliy mashg'ulot №26
Mavzu 24:Sinxron motorlarni dinamik rejimlarini hisoblash

1. 
   Ishdan maqsad:
   

Sinxron motorlarni dinamik rejimlarini hisoblashni o’rganish, sinxron dvigatelni qo’zg’atish tokini rostlashni va taxlil qilishni bilish, dvigatel cosφ = 1 ga teng bo’lishi uchun uning qo’zg’atish toki kancha bo’lishini aniqlashni o’rganish.

2. 
   Topshiriq:
   

Sinxron dvigatel tipi CD2, parametrlari:

26.1-jadval:

variant	Pн, kVt	Uн, kV	nн, ayl/min	I1н, A	Iqн, A	ηн	cosφ
1	675	6	1000	71,8	155	0,95	0,90
2	360	6	1000	41,3	138	0,93	0,89
3	450	6	1000	51,6	149	0,93	0,90
4	575	6	1000	65,5	145	0,94	0,90
5	700	6	1000	79,0	143	0,945	0,91
6	250	0,38	1000	456	157	0,92	0,88
7	300	0,38	1000	548	160	0,925	0,89
8	370	0,38	1000	670	156	0,93	0,89
9	470	0,38	1000	845	155	0,94	0,90
10	320	6	750	36,8	131	0,925	0,88
11	450	6	750	51,6	150	0,93	0,89
12	575	6	750	65,5	154	0,94	0,90
13	185	0,38	750	338	138	0,92	0,88
14	230	0,38	750	417	137	0,925	0,89
15	290	0,38	750	524	139	0,93	0,89
16	360	0,38	750	646	138	0,935	0,90
17	350	6	600	40,5	148	0,92	0,88
18	450	6	600	51,6	154	0,93	0,89
19	630	6	600	71,5	295	0,938	0,90
20	800	6	600	90,5	295	0,944	0,91
21	160	0,38	600	294	151	0,915	0,87
22	200	0,38	600	365	152	0,92	0,88
23	250	0,38	600	454	152	0,925	0,89
24	320	0,38	600	578	151	0,93	0,89
25	320	6	500	37,1	234	0,92	0,88
26	400	6	500	46,0	260	0,92	0,88
27	500	6	500	57,5	260	0,936	0,91
28	630	6	500	72,5	245	0,936	0,91
29	800	6	500	91,0	260	0,94	0,92
30	320	6	375	37,5	270	0,90	0,87

Dvigatel cosφ = 1 ga teng bo’lishi uchun uning qo’zg’atish toki kancha bo’lishini aniqlang.

3. 
   Ishni bajarish tartibi:
   

1. 
   SDni reaktiv quvvatini aniqlang
   

2. 
   Stator tokining reaktiv tashkil etuvchisi
   

3. 
   Stator tokining aktiv tashkil etuvchisi
   

4. 
   Sinxron dvigatel statorining to’la toki
   

5. 
   Sinxron dvigatelni quvvat koeffitsienti
   

6. 
   Vazifa.
   

Barcha hisoblarni bajaring,jadvallarni toldiring va talab etilgan xarakteristikalarni grafiginichizing.

7. 
   Xulosa:
   

Xulosada Sdni dinamik rejimi hususiyatlarni bayon eting.Bu dvigatelni dinamik rejimlarini hisoblashda qanday usuldan foydalanilganligi va bu usulni afzalligini izohlang.


Amaliy mashg'ulot № 27
Mavzu 25:Asinxron motorlarni parametrik boshqarish usullari

1. 
   Ishdan maqsad:
   

Asinxron motorlarni parametrik boshqarish usullari o’rganish, ADni parametrik boshqarish vositalari va elementlarini bilish, asinxron motorlarni parametrik boshqarish qaday mexanizmlarda qo’llanilishini o’rganish.

2. 
   Topshiriq:
   

Elektr yuritmalarni parametric boshqarish vositalarining vazifasi, texnik xarakteristikalari va ishlash printsiplarini taxlil qiling. Elektr yuritmalarni parametrik boshqarish modullarini o’rganing.

3. 
   MICROMASTER Vektor invertori to’g’risida umumiy ma’lumotlar.
   

MICROMASTER Vektor o’zgartgichi shakli va o’rnatilishi bo’yicha MICROMASTER 420 bilan bir xil, faqat uning funktsional imkoniyatlari va dinamik xarakteristikalari sensorsiz vektorli boshqarish hisobiga ancha yuqori, qo’shimcha kirish/chiqish uyalari va intelektual kuch moduli mavjud. MIDIMASTER Vektor o’zgartgichi MICROMASTER Vektor invertorini xususiyatlari bilan bir xil, lekin MIDIMASTER Vektor quvvat bo’yicha kengroq diapozonga ega 75kVt gacha (ventilyatorli yuklama uchun 90kVt ga etadi). Issiqlik uzatish 50^oC atrof muhit xaroratida nominal quvvatni kamaytirishni talab etmaydi.

O’zgartgichlar boshqarilmaydigan kirish to’g’rilagichi, o’zgarmas tok kuchlanishi zanjiridagi kondensator va invertordan iborat bo’ladi, invertor eng oxirgi IGBT avlodga tegishli, unda kam isrofli PWM to’liq optimallashtirilgan modulyatsiya qo’llanilgan.
MICROMASTER Vektor va MIDIOMASTER Vektor – bu o’zgarmas tok oraliq konturli o’zgaruvchan tok dvigatellarini rostlash uchun qo’llaniladigan invertorlar. MICROMASTER Vektor 120Vt va MIDIOMASTER Vektor 75kVt gacha quvvatga ega bo’lgan turli modellari mavjud.
Vektorli boshqariladigan datchiksiz invertorlar dvigatelni tezligini kerakli qiymatlarda ushlab turish uchun kuchlanish va chastotani o’zgartirib berish uchun xizmat kladi. Invertorlar mikroprossos yordamida boshqariladi, bunda maxsus kenglik-impulsli modulyarsiya usuli dvigatelni shovqinsiz ishlashini ta’minlaydi. Dvigatel va invertor turli himoyaviy funktsiyalari yordamida himoya qilinadi.

4. 
   Invertorlarni funktsional xususiyatlari:
   

• 
  O’rnatish, ishlatish va dasturlash osonligi;
  
• 
  Yuklanish qobiliyati 3 soat davomida 200%, 60 sek davomida 150%;
  
• 
  Yuqori boshlangich momenti va vektorli boshqarishda dvigatel tezligini rostlashning yuqori aniqligi;
  
• 
  Uzluksiz ish davomida tokni tez cheklash(FCL) imkoniyati;
  
• 
  Ishchi temperaturalar diapozoni 0 dan 50^oC gacha (MIDIMASTER Vektor uchun 0 dan 40^oCgacha);
  
• 
  MMV12-MMV300 bir fazali kirishli invertorlarda radiochastotali (RFI) filtr o’rnatilgan;
  
• 
  Boshqarishda proportsional-integral-differentsial (PID) funktsiyasida boshqariladigan teskari aloqa qo’llaniladi, datchik uchun manba 15V, 50mA ni ta’minlaydi;
  
• 
  USS protokoli yordamida RS-485 interfeysi orqali invertorni distantsion boshqarish imkoniyati mavjudligi;
  
• 
  Turli amaliy hollarda qo’llash uchun invertorni konfiguratsiyasini o’zgartirish mumkinligi;
  
• 
  Evropa, shimoliy amerika va osiyo standartlari bo’yicha o’rnatilgan parametrlarni saqlash xotira qurilmasi;
  
• 
  Chiqish chastotasi (dvigatel tezligi)ni boshqarish usullari:
  

• 
  Chastotani raqamli berish;
  
• 
  Chastotani analogli berish;
  
• 
  Tashqi potensiometr yordamida;
  
• 
  Binar chiqishlar orqali 8ta belgilangan chastota kattaligi bilan;
  
• 
  Motro-potensiometr funktsiyasida;
  
• 
  Ketma-ket interfeys yordamida;
  

• 
  O’zgarmas tok tormozi mavjudligi;
  
• 
  Tormozlash rezistori (MMV) uchun kalit bor;
  
• 
  Yuklamani avtomatik kompentsasiya qilish imkoniyati;
  
• 
  Dasturiy tekkislanadigan tezlanish/sekinlashish vaqti;
  
• 
  2ta releli chiqish o’rnatilgan (13 funktsiyali);
  
• 
  Ko’p tilli (OPM2) operator pulti yoki PROFIBUS qo’shimcha modulini ulash uchun RS-485 interfeysni tashqi uyasini mavjudligi;
  
• 
  Dvigatelni 2ta parametrlari to’plamini kiritish mumkinligi;
  
• 
  Dvigatelni 2-,4-,6- yoki 8- qutbliligini avtomatik aniqlash mumkinligi;
  
• 
  Dasturiy boshqariladigan xarorati rostlanadigan sovutish ventilyatori bor;
  
• 
  Ihcham o’lchamlari joyni tejash va qurilma yoniga o’rnatish mumkinligi;
  
• 
  IP56 sharti bo’yicha qo’shimcha himoya mavjudligi.
  

5. 
   MICROMASTER Vektor va MIDIMASTER Vektorinvertorlarini texnik xarakteristikalari.
   

• 
  Chiqish chastotasi 47…63 Gts;
  
• 
  Quvvat koeffitsienti ≥0,7;
  
• 
  Chiqishdagi chastota diapozoni 0…650 Gts;
  
• 
  Chastota impulsi 0,01 Gts;
  
• 
  Yuklanishda ishlashi: 3sek davomida 200% va 60sek davomida 150%;
  
• 
  Invertorni qizishidan, yuklanishdan va kuchlanish tushuvidan himoyalangan;
  
• 
  Qisqa tutashuv, erlanishni yo’qolishi va yuklamasiz ishlashi(ochiq zanjir)dan qo’shimcha himoyalangan;
  
• 
  4 – kvadratli ish rejimi mavjud;
  
• 
  Datchiksiz vektorli boshqarish, oqim tutashuvchanligini FCC boshqarish va kuchlanish/chastota bog’lanishni boshqarish;
  
• 
  PID analogli kirish/chiqish: bir qutbli 0…10V/2…10V, 0…20mA/4…20mA; bipolyar -10…0…+10V;
  
• 
  Analogli chastota o’rnatmasi 10 bit;
  
• 
  Analogli chiqish 0…500 Om da 0…20mA/4…20mA, turg’unlik 5%;
  
• 
  O’rnatilgan chastota turg’unligi: analogli < 1%; raqamli < 0,02%;
  
• 
  Dvigatel xaroratini kuzatish: PTC kirish, i²t boshqarish;
  
• 
  Tezlanish/sekinlashish vaqti 0…650 sek;
  
• 
  Boshqaruv chiqishlari: 230V AC/0,8 A va 30V DC/2 A 2ta rele;
  
• 
  RS-485 interfeysi;
  
• 
  Invertorni f.i.k. 97%;
  
• 
  Ishchi xarorat 0…+50^oC (MMV); 0…+40^oC (MDV);
  
• 
  Saqlash va transpotirovka xarorati -40…+70^oC;
  
• 
  Ventilyator yordamida sovutiladi;
  
• 
  Namlik 90%;
  
• 
  O’rnatish balandligi dengiz sathidan 1000m dan past;
  
• 
  Himoya darajasi: MMV – IP21 (NEMA); MDV – IP21 (NEMA) va IP56 (NEMA 4/12);
  
• 
  Zanjirlar ikki qavatli izolyatsiya yoki himoyaviy ekran bilan himoyalangan.
  

6. 
   Vertorli boshqarish printsipi.
   

O’zgaruvchan tok elektr yuritmasini vektorli boshqarishni struktura sxemasi 3.1 – rasmda berilgan.

1. 
   – rasm: Vektorli boshqariladigan o’zgaruvchan tok elektr yuritmasini strukrura sxemasi.
   

Sxemada kuch o’zgartgich sifatida IGBT-kalitli yoki intelektual kuch modulli invertor qo’llaniladi. Invertor kalitlarini drayverlari mikrokontrollerni ШИМ-generatorini chiqishiga ulanadi. Sxemada dvigatel rotorini joyini belgilovchi ИД impulsli datchik ishlatiladi. Datchik signallari kontrollerga tushadi va uning joy o’rnini baholash blokida ishlov beriladi hamda kvadratik rejimda ishlovchi taymerda ishlatiladi. Rotorni mexanik joylashuvi kodi dasturiy ravishda elektr joylashuv kodiga o’zgartiriladi.

7. 
   Vazifa.
   

Barcha hisoblarni bajaring,jadvallarni toldiring va talab etilgan xarakteristikalarni grafiginichizing.

8. 
   Xulosa:
   

Xulosada Adni parametric boshqarish hususiyatlarni bayon eting.Bu dvigatelni parametrik boshqarishda qanday element va qurilmalardan foydalanganligini izohlang.

Amaliy mashg’ulot № 28
Mavzu 26: Elektr yuritmalarni kompyuter vositasida boshqarishni hisoblash va taxlil qilish

1. 
   Ishdan maqsad:
   

Elektr yuritmalarni boshqarishda qo’laniladigan kompyuter vositalari bilan tanishish, ularning vazifalarii o’rganish, kompyuter vositalarini texnik parametrlari va imkoniyatlarini bilish.

2. 
   Topshiriq:
   

Elektr yuritmalarni boshqarishning kompyuter vositalarining vazifasi, texnik xarakteristikalari va ishlash printsiplarini taxlil qiling. Elektr yuritmalarni kompyuter yordamida boshqarish modullarini o’rganing.
III.Ishni bajarish tartibi:

1. 
   Elektr yuritmalarni boshqarishning kompyuter vositalariningo’zaro bog’lanish sxemasini chizing
   
2. 
   Sxemadagi kompyuter vositalarining nomlanishi va vazifasini yozing.
   
3. 
   Mikroprosessorli avtomatik boshqarish tizimi sxemasini chizing
   

4. Sxemadagi bloklarning vazifasi va texnik xarakteristikalarini yoriting.


6.1 – rasm: Kompyuter vositalarining o’zaro bog’lanish sxemasi.


6.2 – rasm: Mikroprosessorli avtomatik boshqarish tizimi sxemasi.

1. 
   Vazifa:
   

Barcha topshiriqlarni bajaring va ular asosida kompyuter vositalarini texnik xarakteristikalarini izohlang. EYni avtomatik boshqarishdagi avamiyati va imkoniyatlariga baho bering.

2. 
   Xulosa:
   

Xulosada elektr yuritmalarni avtomatik boshqarishda kompyuter vositalarini imkoniyatlarini yoriting va ishni bajarish davomida nimalarni o’rganganingizni yozing.

Amaliy mashg’ulot № 29
Mavzu 27:Mikroprotsessor vositasida boshqariluvchi avtomatlashtirilgan elektr yuritmalarni hisoblash.

1. 
   Ishdan maqsad:
   

Elektr yuritmalarni boshqarishning mikroprosessor vositalari bilan tanishish, ularning texnik xarakteristikalarini o’rganish, mikroprosessor vositalarini boshqarish funktsiyalarini bilish, EYni boshqarish ko’rsatgichlarini hisoblashni bilish.

2. 
   Topshiriq:
   

Tiristorli o’zgartgichli o’zgarmas tok elektr yuritmasini funktsional sxemasidagi elementlarni fazifasi, ishlash printsipi va imkoniyatlarini yoriting. Reversiv tiristorli o’zgartgich (TП) parametrlarini hisoblang va dvigatelni qaysi xarakteristikalariga ta’sirini aniqlang.

3. 
   Ishni bajarisn tartibi:
   
   1. 
      Tiristorli o’zgartgichli o’zgarmas tok elektr yuritmasini funktsional sxemasini cizing.
      
   2. 
      Funktsional sxema elementlarini vazifasi va ishlashini yozing.
      
   3. 
      Tiristorli o’zgartgich (TП)ni dinamik ko’rsatgichlarini aniqlang:
      

• 
  dasturni ishga tushirish vaqti t_p = ms;
  
• 
  rostlash diapasoni D = ;
  
• 
  o’tkazuvchanlik chegarasi f_п = Гц;
  

4. 
   Mikroprosessor vositasida boshqariluvchi AEYni mexanik xarakteristikalarini chizing.
   

27.1 – rasm: Tiristorli o’zgartgichli o’zgarmas tok elektr yuritmasini funktsional sxemasi.

4. 
   Vazifa:
   

Barcha topshiriqlarni bajaring va ular asosida mikroprosessor vositasida boshqariluvchi AEYni mexanik xarakteristikalarini chizing hamda ish yuzasidan xisobat yozing.

5. 
   Xulosa:
   

Xulosada mikroprosessor vositasida boshqariluvchi AEYni imkoniyatlarini yoriting, bunda elektr yuritmalarni mexanik xarakteristikalari qanday o’zgarishi, dvigatelni ishga tushirish, tezligini rostlash va to’xtatish avfzalliklarini bayon eting.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   

1. 
   Ключев В.И «Теория электропривода» М. Энергоатомиздат. 2000. 440s.
   
2. 
   Москаленко В. В «Электрический привод» Учебное пособие, Академия 2004g. 238s.
   
3. 
   Москаленко В. В «Системы автоматизированного управления электропривода» Учебник. Инфра M. 2004g.
   
4. 
   Онищенко Г.Б. «Электрический привод.» Учебное пособие, Академия 2008g.
   
5. 
   Hoshimov O.O.Saidahmedov S.S. “Elektr yuritma asoslari.” Kasb-hunar kollejlari uchun darslik.-T:Talqin.2008.