Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

j = I/S yoki I = jS .
Shunday qilib, Om konuniga asosan o‘tkazgichning qarshiligi
r = U/I=EM 1/jS (6)
Maydon kuchlanganligi Yem o‘tkazgichda muayyan tok zichligini vujudga keltiradi va o‘tkazgichning hajm birligidagi erkin elektronlar soni kancha ko‘p bo‘lsa, bu zichlik shuncha katta bo‘ladi. Berilgan o‘tkazgich materiali uchun EMlj nisbat—deyarli o‘zgarmas kattalikdir. Bu kattalik nisbiy elektr qarshilik deyiladi va grekcha r (ro) qarfi bilan belgilanadi. Demak, r = Yem/j. Bu ifodani (6) formulaga qo‘ysak, to‘gri o‘tkazgichning karshiligi uchun quyidagi ifodani olamiz:
Bu formuladan ko‘pincha o‘tkazgichlarning qarshiligini yoki ularning ko‘ndalang kesim yuzini hisoblashda foydalaniladi. Tegishli material (aluminiy yoki mis) uchun r ning qiymati jadvallardan olinadi. SI da hajmiy qarshilik deyiladigan nisbiy qarshilik sifatida qirralari 1 m bulgan kubning qarama- qarshi tomonlari orasidagi qarshiligi qabul qilingan. U Om-m2/m = Om-m da o‘lchanadi.
Lekin elektrotexnikada o‘tkazgichlarning qarshiligini xisoblashda uzunlik, odatda m xisobida, kesimi S - mm2 hisobida o‘lchanadi. Shu sababli elektrotexnik jadvallarda nisbiy karshilik deganda, odatda, ko‘rsatilgan materialdan tayyorlangan, uzunligi 1 m va ko‘ndalang kesimi 1mm2 bulgan o‘tkazgichning qarshiligi tushuniladi. Bunday nisbiy karshilik Om • mm2/m hisobida o‘lchanadi. U Omm da o‘lchangan nisbiy karshilikdan million marta (106) ortiq bo‘ladi.
Jadvallarda nisbiy karshilik muayyan temperaturada (odatda 20° S yoki 0°S. da) ko‘rsatiladi, chunki temperatura o‘zgarganda u ham o‘zgaradi, nisbiy qarshilikning temperaturaga bog‘liqligi ancha murakkab. Lekin temperature nisbatan tor doirada (200°S atrofida) o‘zgarganda bu bogliqlikni takriban kuyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
Pt = Po(1+at)
bunda ro — boshlangich temperaturadagi nisbiy qarshilik; I — temperaturanin g o‘zgarishi; a — qarshilikning temperatura koeffitsienti, toza metallar uchun taqriban 1 /273=0,004 ga teng (a — temperatura 1°S ga o‘zgarganda qarshilikning 1 Om ga o‘zgarishi). Toza metallarda koeffitsient a musbat bo‘ladi. Qotishmalarda u musbat ham, manfiy xam bulishi mumkin.
Jumladan, reostatlar, o‘lchov qarshiliklari va boshqalarni tayyorlashda ishlatiladigan qotishmalar uchun a ning qiymati juda kichik bo‘ladi. Bunday qotishmalarga manganin (84% mis, 12% marganes, 3% nikel), konstantan va hokazo kiradi. Elektrolitlar va grafitdan yasalgan buyumlarning temperatura koeffitsienti manfiy bo‘ladi, ya’ni temperature ko‘tarilishi bilan ularning nisbiy qarshiligi kamayadi. O‘tkazgichning qarshiligi uning nisbiy qarshiligiga proporsional, shu sababli resistor qarshiligining temperaturaga bogliqligi uning materiali nisbiy qarshiligining bogliqligi kabi bo‘ladi. Qarshilikning temperaturaga bogliqligidan elektr qarshilik termometrlarida temperaturani o‘lchash uchun keng ko‘lamda foydalaniladi.
Qarshilikka teskari kattalik o‘tkazuvchanlik deyiladi:
SI tizimida o‘tkazuvchanlik birligi simens (Sm)
1 Sm= 1/Om.
Tegishlicha nisbiy o‘tkazuvchanlik
V = 1/r.
O‘tkazuvchanlik tushunchasidan ko‘p xollarda parallel ulangan elektr energiyasi iste’molchilarini xisoblashparda foydalaniladi