Андижон машинасозлик институти электротехника, электромеханика ва

Электр машинали уйғотгичлар
Қўзғатиш тизимлари 2 гуруҳга бўлинади: 
1). Мустақил қўзғатишли, 
2). Ўз–ўзидан қўзғатишли. 
Биринчи гуруҳга ўзгарувчан ва ўзгармас токда ишловчи барча электр машинали 
қўзғатгичлар киради. Иккинчи гуруҳга бевосита генератор чиқишларига махсус 
пасайтирувчи трансформатор орқали уланган қўзғатиш тизимлари киради. 
Ишлаши тармоқ ҳолатига боғлиқ бўлмаганлиги учун мустақил қўзғатишли 
қўзғатиш тизимлари кенг тарқалган. 
Ҳозирги пайтда генераторларда қуйидаги қўзғатиш тизимлари қўлланилади: 
1). Ўзгармас ток электр машинали; 
2). Ююқори давртезликли; 
3). Тиристорли; 
4). Чўткасиз қ.с. 
4.1–расм. Жадаллашдаги уйғотиш 
кучланишининг ўзгариши 
4.2–расм. Генераторни мустақил 
электромашинали уйғотишнинг 
принципиал схемаси 

---

Ўзгармас ток машинали қўзғатиш тизимлари 150 МВт қувватгача бўлган 
генераторларда ишлатилади. Бу қўзғатиш тизимларининг камчилиги уларнинг қўзғатиш 
токини ўсиб бориш тезлигини юқори эмаслиги. 
Катта қувватли генераторларда ярим ўтказгичли тўғрилагичли қўзғатиш 
тизимларидан фойдаланилади. Бунда генератор билан битта валга қўшимча генератор 
уланган булиб, унинг кучланиши тўғрилагичлар орқали ротор чўлғамларига узатилади. 
Бу ерда энергия манбаи бўлиб ИГ хизмат қилади. 
Қўзғатиш тизимларида қўзғатиш токини ўсиб бориш тезлигини ошириш учун 
жадаллаштиришдан (яъни қўзғатиш токини кескин ошириш, форсировкалаш) 
фойдаланилади.
4.3 –расм. Генераторни ярим ўтказгичли тўғрилагичли қўзғатиш схемаси. 
ИГ–индукцион генератор; 
БВЎ–бошқарилмайдиган вентилли ўзгартиргич. 
Электр машинали қўзғатиш тизимларида қўзғатиш токини ўсиб бориш тезлиги 
t=0,4–0,5 сек. бўлса, юқори давр тезликли қўзғатиш тизимларида t=0,3–0,4 сек. га, 
жадаллаштириш карралиги К
ф
= 2га тенг. 
Юқори давртезликли қўзғатиш тизимлари 300 Мвт гача бўлган генераторларда 
қўлланилади.