Andijon mashinasozlik instituti «avtomatika va elektrotexnika» fakulteti «axborot texnologiy

3.Masofaviy ega bo’lish.

MPLS texnologiyasiga masofaviy ega bo’lish uchun amaliyotda ushbu uslublar qo’llaniladi. SHuningdek axborot oluvchi axborot beruvchini qaysi uslubni qo’llaganini bilishi zarur.

Shuning uchun ham axborot haqidagi uslubni birinchi bo’lib yetkazish talab etiladi. Ular Qaydnomalarda (protokol) o’z aksini topadi. Foydalaniladigan qaydnomalar juda ko’p. Ular xizmat ko’rsatish jarayonida qatnashadi va turli vazifalarni bajaradi. Qaydnoma axborot xizmati ko’rsatishda qatnashadi, jo’natuvchining paketida axborot xizmatini bajarilishini taъminlaydi.

Tarmoq kommunikatsiyasida maxsus tarmoq koaksial kabel yoki (optovolokonniy) kabeldan foydalaniladi. Kabel tanlashda montaj va xizmat ko’rsatish, axborot yetkazish tezligi, berilgan malumotlarning xavfsizligi tekshiriladi.

Eng arzon kabellar ikki va uch qo’shimcha ulanmalardan tashkil topgan bo’lib, axborot yetkazish tezligini 10 mbit/s ga teng, Lekin xavfsizligi unchalik ta’minlanmagan. Kabel uzunligi 1000m tezlikdan oshmaydi. eng qulay jixatlari arzonligi va o’rnatilishida muammolar tug’dirmasligidir.

Axborot berishi tezligi 1dan 10 mbit/s ga teng, ba’zan 50mbit/s dan ham oshadi. Bu tizim axborot yetkazishni keng va asosiysi hisoblanadi. Keng yo’nalishi koaksial kabel eng qimmat bo’lib, axborot uzatish tezligi 500mbit/s ga teng. Bundan tashqari yana oynali kabellar ham bor. Ularning axborot uzatish tezligi sekundiga bir necha gigabitni tashkil qiladi. Bu ABC dagi eng qimmat aloqa vositasi hisoblanadi. Tashqi tasirlarga ham xavfsizdir.

Asosan elektromagnit maydonlarda ham qo’llanilishi mumkin. Juda murakkab kabellardan tashkil topgan.

Ko’rsatkichlar	Etkazib berish muhiti
	Sim yoklama kabel	Koaksial Kabel	Optik tolali Kabel
Bahosi	Arzon	Qimmatroq	Qimmat
Tuzilishi	Oddiy	murakkabroq	Oddiy
Eshitilish xavfi	aniq emas	Yaxshi	Yuqori
O’tkazish muammolar	Yo’q	Bor	Yo’q
Xavfsizlik taъsiri	Bor	Bor	Yo’q

Bir necha ishchi stantsiyalarni birga ulash uchun maxsus qurilma-(razvetvitel)dan foydaliniladi. U bir kanalni ikki yoki uchga ulaydi. Signal uch nusxada berilsa, kuchaytirish talab qiladi. Drayver tarmog’i deb adapter tarmog’iga taъsir etuvchn maxsus dasturga aytiladi. Tarmoq moduli dasturi proktokal paketlarni qayta ishlashda muhim hisoblanadi. Tarmoq moduli drayver tarmog’iga taъsir ko’rsatib, operatsion tizim tarmoqlari dasturlari va modul tarmoqlari dasturlarini tuzadi.

Ko’prik - bu tarmoq tuguni bo’lib, unda ikkita tarmoq bir xil texnologiya bo’yicha ulanadi. Ko’prik barcha malumotlarni tarmoqlar bo’yicha tahlil qiladi. Ko’priklar tarmoqlarni turli qaydnomalar, texnologiyalar bilan bog’laydi.

Marshrutizator - (paketli kommutator) ikki yoki bir necha tarmoqlarni turli texnologiya asosida ulashda muhim hisoblanadi. U barcha tarmoq strukturalarini manzillarini saqlaydi. Ko’prikdan farq qilib, uning o’z manzili va axborot saqlash xususiyati bor. Marshrutizator rolini kompyuter tarmog’idan biri bajaradi. Agar ko’priklar malumot manzilini tahlil qilsa, marshrutizator malumotni tahlil qila olmaydi. Lekin u axborotni to’g’ri tanlashi yo’lini topadi. Marshrutizator bir qaydnomalarni turli texnologiyalar asosida bir tarmoqda biriktiradi.

Hozirgi vaqtda barcha standart hisoblash tizimlari ochiq tizimda o’zaro tasir bilan ishlaydi. Masofaviy ega bo’lish standarti o’zga tizimdan yuborilayotgan informatsion paketlar to’g’ri tashkil etish qoidalarini qamrab oladi. Standart protokol shaklida realizatsiya qilinadi. Protokollar axborotlarni bajarilishi sharti bilan normativ shaklda o’z ichiga oladi yoki maslahat berish usuli yordamila qo’llaniladi, modeli axborotlarni tizimga uzatishdan oldin uni bir necha bosqichlarda qayta ishlaydi. Har bir bosqichdagi masala o’zini darajasidagi vazifani bajaradi. Bu paket bir nechta kichik paketlarga bo’linadi. SHuidan so’ng paketning har bir mundarijasiga sarlavha yoki ilova qo’yiladi. Xizmat qiluvchi axborotlar bir nechta maydonlardan iborat. Maydonlar mundarijasi qayta ishlash darajasiga va protokol kelishuviga asosan qo’llaniladi. Maydonlar manosi malumotlar kodi aniqlangani malum bo’ladi. Konkret (aniq) qayta ishlash darjalarini va ularni mohiyatini taъriflashdan oldin bir aniqlik kiritamiz.

Malumotlarni shifrlashda asosiy vazifa bo’lib, axborotlar qutisini boshini va oxirini aniqlash (bu jarayon axborotlar kutisini sinxronlashtirish) kerak. Bu mexanizmning uch xili mavjud:

— paketlarni yashirilgan uzunlikda jo’natish;

• 
  paketlarni uni boshlang’ich uzunligiga uzatish;
  
• 
  bloklarni maxsus markerlar bilan belgilash.
  

Amaliyotda bu uchala usul ham qo’llaniladi. Sinxronlashtirishning

konkret usuli konkret protokoldan foydalaniladi. SHuning uchun har bir holatda ham xizmat axborotlari protokol nomi bilan boshlanadi.

Masofaviy ega bo’lish 4 bosqichdan iborat bo’lib ularni har biri turli darajaga tegishlidir:

• 
  transportam daraja;
  
• 
  seansli daraja;
  
• 
  malumotlarni takdim qilish darajasi;
  
• 
  amaliy daraja.
  

Malumotlarni jo’natishdagi qayta ishlov berish yuqoridan pastga qarab sodir bo’lsa, shifrlashda esa malumotlar pastdan qarab yuqoriga qayta ishlanadi. Protokollarni fizik darajasidagi asosiy belgisi uning eksplutatsion tayyorgarligi bilan belgilanadi. Sarlavhaga muvofiq malumotlarni tizimdan yuborish tizimlar orqali qo’llaniladi. Bu shunday parametrki ular tizim quvvati, tok kuchi, aloqa sanasi va boshqalar bilan o’lchanadi. Ularni ta’riflash uchun quyidagi RS 232 S, V35, IEEE 802,3 standartlar qo’llaniladi.

Agar oldingi daraja malumotlarini yetkazsa transport darajasi ularni butunligicha yetkazib berishga javob beradi. Transport darajasidagi protollarga muvofiq paketlarga birinchi navbatda adreslar paketi va paketlarda malumotlarni tanlab olishni taъminlovchi xizmat malumotlari qo’shiladi. SHuning uchun xizmat qiluvchi malumotlar o’z ichiga axborotlarni tarmoqdan uzatish uchun yo’naltiradi. U transportirovka sifatida, transportirovka xizmatiga harajatlarni minimallashtirish, malumotlarni bexato yuborishga bog’liq bo’ladi. Bu darajada tizimli darajalarga muvofiq turli tizimlarni maxsus imzolar orqali bajarilishi mumkin.

Seansli daraja amaliy dasturlarni bir necha kompyuterlarda malumotlar bilan almashganda qo’llaniladi. Koordinatsiya uchun aloqa seanslari parametrlarini nazorat qilish zarurligi va malumotlar uzatishda zarur bo’ladigan qurilmalar, malumotlar oqimini boshqarishni nazorat qiladi. Bundan tashqari seansli daraja "parol"ni boshqaruvchi qo’shimcha vazifalarni, tizimdagi resurslardan foydalanganligi uchun to’lov, quyida keltirilgan darajalardagi aloqa seansi uzatishini o’z ichiga oladi, baъzi holatlarda malumotlar blogini yuborishda ular standart formatlaridan biriga moslanadi. Ular matnlar, jadvallar, rasmlar, audio-materiallar bo’lishi mumkin va bu holatda paket sarlavha bilan ta’minlanadi. Bundan tashqari malumotlar standart arxivlar bilan ma’lum bir hajmga keltiriladi. Malumotlarni yuborishda amaliy darajadan boshlanadi. Bu darajada malumotlarni jo’natuvchi dastur, xizmat qiluvchi malumotlar esa o’sha malumotlarni qabul qiluvchi programmaga malumotlarni yetkazishga maъsuldir. Amaliy darajaga elektron pochtadagi malumotlarin qayta ishlash misol bo’la oladi.

Xulosa o’rnida quyidagi terminlarni keltirib o’tish joiz:

Sinxroilashtirish-yuborilgan malumotlarni boshini va oxirini aniqlash, initsializatsiya (yuklash)-tizimlar o’rtasidagi aloqani o’rnatish, bloklashtirish malumotlarni konfiguratsiya bo’yicha bloklarga ajratish, manznllashtirish (adreslash) tarmoqdagi o’zaro almashinayotgan malumotlarni identifikatsiyasini ta’minlaydi. Tizimlararo malumotlar yuborilayotganda ular bir nechta kompyuter va aloqa kanallari orqali o’tadi. Abonentga mo’ljallangan malumotlar uning manziliga bir necha tarmoqdan o’tib tushadi. Yuborilayotgan malumotlarin manzili va kimgaligi ko’rsatilishi shart,xatolar aniqlinishi-betlarni o’rnatishi va hisoblarni nazorat qilish bilan bog’liq,bloklarni joriy rakmlanishi -yo’qotilayotgan va xato yuborilayotgan malumotlarni o’rnatish imkonini beradi,malumotlar oqimini boshqarish - malumotlar oqimni taqsimlash va sinxronlashtirish uchun xizmat qiladi,malumotlarni tizimdan yuborish malumot oqimini boshqarishni talab etadi. Masala mohiyati shundaki tizimdagi turli kanallar turlicha tezlikka va malumotlarni turlicha qayta ishlaydi. Yuborilayotgan malumotlarni boshqa manzillar ochib o’qimasligi uchun maxsus himoya vositasi yaъni kirishga ruhsat beruvchi ruhsat qodi mavjud,qayta tanlash usullari kompyuter avtomatik tarzda o’chganda saqlanmagan malumotlar o’chib ketadi, shunda malumotlarni qayta tiklovchi maxsus dasturlardan foydalaniladi.