Andijon davlat universiteti


 Yosh og‘ir atletikachilarda kuch sifatini darajasi



Download 0,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana14.01.2020
Hajmi0,72 Mb.
#33900
1   2   3   4
Bog'liq
yosh ogir atletikachilarda kuch sifatini nostandart mashqlar yordamida rivojlantirish samaradorligi


3.2. Yosh og‘ir atletikachilarda kuch sifatini darajasi. 

Yosh  og‘ir  atletikachilarni  tayyorlashda  og‘irliklar  bilan  va 

og‘irliksiz  qo’llaniladigan  kuchni  rivojlantirishga  oid  nostandart  o’yin 

mashqlaridan foydalanish nihoyatda katta ahamiyatga egadir. 

O’tkazilgan pedagogik tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, tanlab 

olingan nazorat va tajriba guruhlariga mansub yosh atletlarda kuch sifati 

deyarli  birhil  zaif  darajada  taraqqiy  etganligi  qayd  etildi  (1  jadval). 

CHunonchi, nazorat guruhidagi shug‘ullanuvchilarda turnikda tortilish 

eng  minimal  va  maksimal  ko’rsatkichlari  5-8  martacha  teng  bo’ldi. 

Brus’yada    qo’llarni  bukish-yozish  8-11  marta,  25  kg.  Yukni  elkacha 

ko’yib o’tirib turish 4-6 martani tashkil etdi. 

Tajriba  guruhida  ham  bu  ko’rsatkichlar  deyarli  farq  qilmadi. 

Jumladan, qayd etilgan ko’rsatkichlar muvofiq ravishda 4-7; 4-8; 7-11 va 

4-6 marta atrofida bo’ldi. 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



42 

1 jadval 

Yosh og‘ir atletikachilar kuch sifatini rifojlanganlik darajasining 

individual ko’rsatkichlari. 

ng – 6 ta                tg – 6 ta. 

 

T/R 


Tekshiruvchilar 



Nazorat guruhi 



1. 

Karimov F. 



10 



2. 


Alimov A. 



11 

z. 



Ganiev E. 



4. 



Xolikov S. 



10 

5. 



Tolipov S. 



6. 



Axmatov G‘. 



 



 

6,0 


6,8 

9,5 


5,0 

Tajriba guruhi 

1. 

Sobirov I. 



11 



2. 


Muxtorov S. 



z. 



SHaripov M. 



10 

4. 



Qosimov A. 



5. 



Xo’jaev O. 



6. 



Maxamatov V. 



 



 

5,5 


6,2 

8,7 


4,5 

 

 



 

 

 

 



43 

 

Izoh:    1.  - Turnikda tortilish; 



2.  – Brus’yada qo’llarni bukish-yozish; 

3.  -  Gorizontal yotgan holatda qo’llarni bukish-yozish; 

4.  – 25 kg yukni elkagacha qo’yib o’tirib-turish. 

 

Ko’rinib  turibdiki,  shug‘ullanuvchilarning  soni  ikki  guruhdaham 



kam  bo’lishiga  qaramay,  olingan  barcha  ko’rsatkichlarning  yoyilishi 

kengligi  (diapazoni)  nisbatatan  katta  miqdorni  tashkil  etyapti.  Mazkur 

holat  o`z-o`zidan  shug‘ullanuvchilarning  kuch  sifati,  birinchidan 

zaifligini  ko’rsayotgan  bo’lsa,  ikkinchi  tomondan,  ularni  kuch  jihatdan 

birhil  tayyorgarlikdan  yiroq  ekanligini  namoyish  etmoqda.  Taqqoslash 

uchun  shuni  qayd  etish  joizki,  L.S.Dvorkin  (1982)ning  natijalarga  ko’ra 

shu  yoshdagi  og‘ir  atletikachilarda  turnikda  tortilish  7  martada  ortiq 

bo’lsa,  R.A.Roman  (1970)ning  natijalari  bo‘yicha  bu  ko’rsatgich  10 

martadan  ortishi  kerak.  Brus’yada  qo’llarni  bukib-yozish  esa  16 

martagacha etishi lozim ekan. 

 

Agar tadqiqotimiz jarayonida oligan individual ko’rsatgichlarning 



o’rtacha  arifmetik  ifodasini  ko’radigan  bo’lsak,  unda  kuch  sifatini 

shug‘ullanuvchilarda yanada zaif ekanligi ko`zga tashlanadi (2 jadval). 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



44 

2 jadval 

 

Yosh og‘ir atletikachilarda kuch sifatini  



rivojlaganlik darajasi (X). 

 

Testlar 



Nazorat 

guruhi 


Tajriba 

guruhi 


Turnikda tortilish 

6,0 


5,5 

Brus’yada 

qo’llarni 

bukish-


yozish 

6,8 


6,2 

Gorizontal 

yotgan 

holatda 


qo’llarni bukish-yozish 

9,5 


8,7 

25 kg. li yukni elkaga qo’yib 

o’tirib-turish 

5,0 


4,5 

 

 



 

 

 



 

 

 

 



45 

2  jadvalda  qayd  etilgan  natijalardan  shu  narsa  ko’rinib  turibdiki, 

qo’llarning bukuvchi va yozuvchi mushaklar kuchining integral miqdori 

oyoq  kuchidan  ustunroq  darajada  namoyon  bo’lmoqda.  Ma’lumki 

tadqiqotda  ishtirok  etgan  shug‘ullanuvchilarning  vazni,  umumiy 

olganda,  40-45  kg  ni  tashkil  etadi  (o’rtacha  42,5  kg).  Demak, 

shug‘ullanuvchilar  qo’l  kuchiga  oid  testlarni  bajarganda  o`z  vaznini 

o’rtacha  5,5-9,5  martagacha  ko’targan.  Oyoq  kuchiga  oid  test  ijro 

etilganda  shug‘ullanuvchilar  25  kg  li  yuk  bilan  4,5-5,0  martagacha 

o’tirib-turdilar  xolos.  Agar  elkaga  qo’yilgan  25  kg  yukni 

shugullanuvchilar  vazniga  nisbatan  58,9%  deb  aniqlanadigan  bo’lsa, 

unda,  albatta,  shu  yuk  bilan  4,5-5,0  marta  o’trib-turish  nihoyatda  kam 

deb  xulosa  qilish  mumkin.  CHunki,  mutaxassis-olimlarning 

ta’kidlashicha  trenirovka  mashg‘ulotlarida  kuchni  rivojlantirish  uchun 

shug‘ullanuvchi  o`z  vazniga  nisbatan  70-75%  ga  teng  og‘irliklar  bilan 

mashq  qilishi  tavsiya  etiladi.  To’g‘ri  kayd  etilayotgan  foiz  og‘irliklar 

bilan bajariladigan mashqlarning mohiyatiga qarab o`zgarishi mumkin. 

Masalan,  kuchlanish  saqlab  turishga qaratilgan  statik  kuch  mashqlarini 

bajarganda  yukning  foizi  shug‘ullanuvchi  vazniga  nisbatan  20-25% 

gacha  kamayishi  lozim  va  aksincha  dinamik  kuch  mashqlari  bilan 

shug‘ullanganda yuk 70-75% ni tashkil etish kerak. Masalaning shunday 

tarzda  qo’yilishi  muayyan  holatlarda  shug‘ullanuvchining  jismoniy  va 

funktsional imkoniyatlari hamda uning kuchga bo’lgan ish qobiliyatiga 

bog‘liq  bo’ladi.  Boshqacha  qilib  aytganda  birinchi  navbatda  murabbiy 

mashg‘ulot  davomida  foydalanayotgan  og‘irliklar  yoki  og‘irliksiz  ijro 

etiladigan kuch mashqlari orqali kuchning qaysi turini rivojlantirmoqchi 

ekanligiga qarab, shu og‘irliklari foiz darajasi o`ziga xos bo’lishi darkor. 

M.A.Godik  (2006)ning  ta’qidlashicha  zamonaviy  sport  amaliyotida 

«kuch»  atamasi  «kuch  sifati»  emas,  balki  «kuch  sifatlari»  deb  atalishi 


 

 

 



46 

kerak.  Chunki  ushbu  sifatni  tarbiyalash  lozim  bo’lgan  va  har  bir  sport 

turida shu sport turining xususiyatiga qarab kuchning qaysi turi ustuvor 

ekanligini  e’tiborga  olish  o’ta  muhim  masaladir.  Masalan  kuchlanishni 

bir  maromda  saqlab  turuvchi  statik  kuch  yoki  shunday  statik  kuchga 

bo’lgan  chidamkorlikni  tarbiyalash  uchun  o`ziga  xos  uslub  va  o`ziga 

mos vosita (mashq)lar mavjuddir. 

 

 



 

 


 

 

 



47 

3.3. Yosh og‘ir atletikachilarda qo’l va oyoq kuchini nostandart 

mashqlar yordamida rivojlantirish samaradorligi. 

 

Sport  amaliyotida  kuch  sifatini  rivojlantirish  kamida  bir-biriga 



bog‘liq  bo’lgan  z  yo’nalishida  amalga  oshiriladi:  maksimal  kuch, 

portlovchi  kuch  va  kuch  chidamligi.  Topografik  jihatdan  kuchni 

rivojlantirish  juda  ko’p  yo’nalishlarga  bo’linadi.  Masalan,  qo’lni 

bukuvchi yoki yozuvchi mushaklari kuchi, oyoq, gavda, bel, qorin, elka 

va  hakazo  (a’zolar)  mushaklari  kuchini  shakillantirish.  Umuman 

olganda qayd etilgan kuch turlari va tana qisimlarining mushak kuchlari 

barcha  sport  turlarida  o`ziga  hos  ahamiyatga  ega.  Lekin,  har  bir  sport 

turining  xususiyatiga  qarab  ularni  qachon  vaqanday  darajada 

rivojlantirish texnik mahorat jixatidan o’ta muhim masaladir. 

Og‘ir atletika mashg‘ulotlari sietsifik jihatdan tamomila og‘irliklar, 

erkin  va  qarshi  kuchlanishlar  bilan  bog‘liqdir.  SHunday  bo’lsada 

mashg‘ulotlar tarkibida o’yin mashqlari va mushaklarni (bo’shashtirish) 

yoki ularga aktiv dam berish vositalari mavjud bo’ladi. Mashg‘ulotlarn 

ana  shunday  tartibda  tashkil  qilish  sport  trenirovkasining  asosiy 

tamoyilarida  biri bo’lib,  og‘ir atletikachilar  mushaklarning  zo’riqishdan 

saqlaydi  va  ularning  progressiv  rivojlanishini  ta’minlaydi.  Ma’lumki, 

og‘ir  atletikada  qo’l  va  oyoq  mushaklari  kuchini  rivojlantirish  ustuvor 

ahamiyatga  egadir.  Ammo,  ta’qidlash  zarurki,  ushbu  sifatni 

rivojlantirishda  ko’pgina  yosh  murabbiylar  o`z  shogirdalirini  tezrok 

yaxshi  natijaga  erishishi  uchun  zo’rma-zo’raki  og‘irliklar  bilan 

bajariladigan  maxsus  standart  mashqlarni  qo’laydilar.  SHuning  uchun 

ham  yosh  og‘ir  atletikachilarni  o’rtasida  jarohat  olish  hollari  tez-tez 

uchrab turadi. 


 

 

 



48 

Biopsixologik  nuqtai  nazaridan,  ayniqsa  yosh  sportchilarni 

tayyorlashda  meyyorlangan  og‘irliklar  bilan  yoki  og‘irliksiz 

bajariladigan  nostandart  o’yinsimon  mashqlardan  foydalanish 

maqsadga  muvofiqdir.  CHunki,  aynan  shunday  mashqlar  mushak 

to’qimalari va tolalarida zo’riqish holatini oldini oladi. 

Olimlar  tomonidan  azaldan  isbot  qilingan  mazkur  nazariya 

aksariyat  tajribali  murabbiylar  faoliyatida  amaliy  qurol  xizmat  qilib 

kelmoqda. Ushbu pedagogik tadqiqot yordamida biz nazorat va tajriba 

guruhlarida yosh og‘ir atletikachilarning oyoq-qo’l kuchini rivojlantirish 

samaradorligini o‘rgandik  

(3 jadval). 

Tadqiqot 

natijalari 

shuni 

ko’rsatdiki, 



turnikda 

tajriba 


boshlanmasdan  avval  6,4  maratani  tashkil  etdi.  Brus’yada  qo’llarni 

bukish-yozish  mashqi  7,4  marta  va  gorizontal  holatda qo’llarni  bukish-

yozish 8,6 martaga teng bo’ldi. 6 oylik an’anaviy mashg‘ulotlardan so’ng 

turnikda  tortilish  7,2,  brus’yada  qo’llarni  bukish-yozish  8,6,  gori’zontal 

holatda qo’llarni bukish-yoxish 10,2 martagacha ortdi. Ko’rinib turibdiki, 

qo’llarni  bukuvchi  va  yozuvchi  mushaklarning  kuchi  yarim  yil 

davomida hayolgina ortgan xolos. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

 



49 

3- jadval  

Nazorat va tajriba guruhlarida qo’l kuchini turli mazmunli 

mashg‘ulotdar ta’sirida o`zgarishi. 

 

T/R 



Testlar 

Guruh 


Tajribadan 

avval 


Tajribadan 

so’ng 


1. 

Turnikda tortilish 

NG 

6,4 


7,2 

TG 


6,2 

12,6 


2. 

Brus’yada qo’llarni 

bukish-yozish 

NG 


7,4 

8,6 


TG 

7,8 


15,8 

z. 


Gorizontal holatda 

qo’llarni bukish-yozish 

NG 

8,6 


10,2 

TG 


9,0 

18,2 


 

Ma’lumki  og‘ir  atletikachilar  uchun,  ayniqsa  qo’l  mushaklarini 

yozuvchi  kuchi  nihoyatda  ahamiyatlidir.  SHu  nuqtai  nazaridan 


 

 

 



50 

brus’yada  va  gorizontal  holatda  bajarilgan  test  mashqlari  mazkur 

mushaklar  kuchini  baholashda  ob’ektiv  mezon  bo’lib  hisoblanadi. 

Nazorat guruhida bu test ko’rsatkichlari mushaklarni yozuvchi kuchini 

zaif  rivojlanganligiga  e’tibor  qaratadi.  6  oy  mobaynida  brus’yada  va 

gorizontal holatda bajarilgan test natijalari muvofiq ravishda faqat 1,2 va 

1,6  marta  o’sganiligi  an’anaviy  mashg‘ulotlar  jarayonida  shu  turdagi 

kuchni rivojlantirishga oid mashqlar kam qo’llanilganidan darak beradi.  

Tajriba  guruhida  qo’llanilgan  o’yinsimon  nostandart  kuch 

mashqlari  o’ta  samarali  ekanligini  isbotlab  beradi.  Chunonchi,  ushbu 

guruhda  tajribadan  avval  olingan  natijalar  nazorat  guruhiga  nisbatan 

deyarli farq qilmadi (3 jadvalga qarang). 

 Lekin,  6  oylik  tajribadan  so’ng  turnikda  tortilish  6,4  martaga, 

brus’yada  qo’llarni  bukish-yozish  8,0  martaga  va  gorizontal  holatda 

qo’llarni  bukish-yozish  9,2  martaga  ortdi.  Bu  holat  qo’llanilgan 

eksperimental  mashqlarning  qanchalik  samarali  mohiyatga  ega 

ekanligini  namoyish  etmoqda.  Oyoq  mushaqlari  kuchini  aks  ettiruvchi 

«25  kg  yukni  elkaga  qo’yib  o’tirib-turish»  testi  o`z  natijalari  bilan  o’yin 

nusxasida  qo’llanilgan  nostandart  kuch  mashqlarining  unumli 

xususiyatga mansubligini ko’rsatdi (diagramma). 

 

Nazorat va tajriba guruhlarida oyoq kuchining 6 oylik 



mashg‘ulotlar ta’sirida o‘sishi. 

 

 

 



51 

0

2

4

6

8

10

12

14

А

Б

Tajribadan avval A nazorat guruhi

Tajribadan so'mg B tajriba guruhi

 

Jumladan,  nazorat  guruhida  oyoq  kuchi  tajribadan  oldin  25  kg 



yukni elkaga qo’yib o’tirib-turish testi bo’yicha 5,4 martani tashkil etgan 

bo’lsa,  tajriba  guruhida  bu  ko’rsatgich  deyarli  farq qilmadi,  hatto  hiyol 

kamroq ham bo’ldi 

(5,2 marta). 

6  oylik  mashg‘ulotlardan  so’ng  esa  mazkur  ko’rsatgich  nazorat 

guruhida  7,2  martagacha,  tajriba  guruhida  13,8  martagacha  ortganligi 

kuzatildi.  Binobarin,  tajriba  guruhida  6  oy  mobaynida  qo’llanilgan 


 

 

 



52 

o’yinsimon  nostandart  kuch  mashqlari  o`z  samaradorligini  namoyish 

etdi. 

Olingan natijalar va ularning qiyosiy taxlili shuni ko’rsatdiki, ilmiy 



va  nazariy  jihatlardan  asoslangan  (og‘irliklarsiz)  va  og‘irliklar  bilan 

bajariladigan  o’yinsimon  nostandart  mashqlar  qo’l-oyoq  kuchini 

rivojlantirishda o’ta unumli ega ekan. 6 oy davomida o’tkazilgan bunday 

mashg‘ulotlar tajribaga jalb qilingan bolalarda qiziquvchanlik va faollik 

xislatlarini darajada orttirdi. 

 


 

 

 



53 

XULOSALAR 

 1.  Mavzuga  oid  adabiyotlar  taxlili  va  kuzatuvlar  natijalari  shuni 

ko’rsatdiki,  yosh  og‘ir  atletikachilarni  tayyorlash  amaliyotida 

qo’llaniladigan  o’quv-trenirovka  mashg‘ulotlari  aksariyat  hollarda 

og‘irliklar  bilan  bajariladigan  maxsus  ixtisoslashgan  yoki  standart 

mazmunli  mashqlar  ustunligida  tashkil  qilinishi  aniqlandi.  Ayniqsa 

kuchni  rivojlantirishga  qaratilgan  mashqlar  standart  xususiyatga  ega 

bo’lib,  og‘irlik  va  trenajyorlar  yordamida  amalga  oshirilishi  kuzatildi. 

Ehtimol  qilish  mumkinki  bunday  mashg‘ulotlar  mushak  xujayralari  va 

tolalarida  muddatidan  avval  charchash  hamda  zo’riqish  alomatlarini 

vujudga keltiradi. 

2.  So’rovnoma  natijalari  shunga  e’tibor  qaratdiki,  aksariyat 

responden-trenerlar  o`z  mashg‘ulotlarida  o’yinsimon  nostandart  kuch 

mashqlariga  urg‘u  bermas  ekanlar.  Qishloq  sharoitida  faoliyat 

ko’rsayotgan  ayrim  trenerlar  (66,7%)  kuch  sifatini  rivojlantirishda 

trenajyorlardan qisman yoki umuman foydalanmasliklarini bildirishgan. 

z. Pedagogik tadqiqotda ishtirok etgan yosh og‘ir atletikachilarning 

qo’l  va  oyoq  mushaklari  kuchi  etarli  darajada  rivojlanmaganligi 

kuzatildi.  Tekshiruvchi  atletlarning o’rtacha  vazniga  nisbatan  (42,5  kg), 

ularni 25 kg (58,9%) bilan o’tirib-turish kuchi 4,5-5,0 marta tashkil qilishi 

afsuslanarli  holdir.  Vaholanki,  mutaxasislarning  ta’qidlashiga  kuch 

sifatini  rivojlantirish  uchun  70-75%  atrofidagi  yuklamalardan 

foydalanish lozim.  

4.  Nazorat  va  tajriba  guruhlarida  o’tkazilgan  6  oylik  pedagogik 

tadqiqot  maxsus  ishlab  chiqilgan  va  tajriba  guruhida  qo’llanilgan 

o’yinsimon  nostandart  kuch  mashqlarining  o’ta  samarali  ekanligini 

isbotlab  berdi.  Oyoq  va  qo’l  ushbu  guruhda  nazorat  guruhidagi 

shug‘ullanuvchilarnikiga nisbatan 1,5-2 barobar o’sganligi ko’rsatdi. 



 

 

 



54 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 

1.  Верхошанский  Ю.В.  Основй  спетсиальной  силовой  подготовки  в 

спорте. М. ФиС., 1977. 215 с. 

2.  Ворибоев  А.Н.  Сила  как  физическое  качество  и  методй  её 

развития. Ж. Тяжёлая атлетика. 1981. М. ФиС., с. 117-1з1. 

з. Годик М.А. Физическая подготовка футболистов М. ФиС., 2006. 27 

с. 

4.  Гандельсман  А.Б.,  Смирнов  К.М.  Физическое  воспитание  детей 



школьного возраста. М. ФиС., 1966. 256 с. 

5. Дворкин Л.С. Тяжёлая атлетика. Учебник для вузов. М. 2005. 255 с. 

6. Дворкин Л.С. Юнйй тяжелоатлет сб. статьей М. ФиС. 1970. 1з4 с. 

7. Затсиорский В.М. Физические качества спортсмена. М. ФиС. 280 с. 

8.  Зимкин  А.В.  Физиологическая  природа  формирования 

двигательнйх навйков. В кн.: Физиология. Минск. 1974. 126-154 с. 

10. 

Коробков 



А.В. 

Физиологические 

основй 

управления 



движениями. Матер. Тезисй симпозиума. М. 1975. 66-71 с. 

11.  Кульков  Е.Л.  Морфо-функтсиональне  показатели  и  принтсипй 

развития силй в тяжёлоатлетических видах спорта. Т. 2006. 57с. 

12. Маткаримов Р.М. Тяжёлая атлетика. Т. Учебник. 2005. з8 с. 

1з.  Паков  А.В.,  Аванесов  В.С.,  Нижегородов  В.А.,  Новиков  В.В. 

Оптимизатсия  тренировочной  нагрузки  в  тяжёлой  атлетике. 

«Медитсина». Т. 1986, 1зз с. 

14.  Платонов  В.Н.  Подготовка  квалифитсированнйх  спортсменов. 

М. ФиС. 2006. 270 с. 

15. Роман Р.А. Тяжелоатлет М. ФиС., 1982. 1959 с. 

16. Савченко В.Н. Занятие с подростами и юношами 1з-16 лет В кн., 

Тяжелоатлет М. ФиС. 1970. 15-21 с. 



 

 

 



55 

17. Филин В.П. Теория и методика юношеского спорта. Уч. Пособие. 

М. ФиС. 1987. 218 с. 

18. Фарфель В.С. Управление движениями в спорте. М. ФиС. 1975.    

19.Kerimov F.A. Sport kurashi nazariyasi va usuliyati. T. 2007. 286 b. 

       


 

Download 0,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish