Andijon davlat universiteti Mustaqil ishi

Andijon davlat universiteti

Mustaqil ishi
BTSTI yunalishi 3-boskich talabasi Mirzaboeva Moxiraxonning "Ona tili va bolalar adabiyoti" fanidan tayyorlagan mustakil ishi

Andijon-2022

Holli yoyiq gap,aralash hilda tuzilgan yoyiq gap
Yig'iq jumlalar tarkibida hol ishtirok etib, jumla mazmunini kengaytiradi.
Hollar shakl va mazmun jihatdan rang-barangdir. Shuning uchun ham ularning shakl
va mazmuni quyidagi holli gap modellarini gavdalantirishi mumkin:
I. 1) Hda Q Pf; 2)HgaQPf; 3)Hdap Q Pf; 4)HgachaQPf.
-ligi uchun -danbuyon -ga qadar
-ligi sababli -dan beri -ga dovur
-ligi tufayli
-ganiga
II. 1) Htarz Q Pf; 2)Hd_miqQPf 3) Hshart QPf
Birinchi guruhdagi holli yoyiq gap modellari asosida ko'proq shakl, ikkinchi
guruhdagilar asosida esa mazmun yotadi. Birinchi guruhdagi modellar nutq
jarayonida leksik birliklar bilan to'ldirilgan holda turli semantik-sintaktik variantlar
orqali namoyon bo'lsa, ikkinchi guruhdagilar garchi umumlashgan ma'no asosida
tiplarga birlashtirilgan bo'lsa ham, lekin bu modellar ham nutq jarayonida muayyan
leksemalar bilan to'ldirilgan holda yuqoridagi umumlashgan ma'noning t urli xil
variantlari asosida yuzaga chiqadi. Hol holatida kelayotgan argument predikatning
semantik valentligini yuzaga chiqaruvchi bo'lganligi sababli predikat talab etgan
ma'noda keladi.

Masalan,.
1) Xo'roz hamma yerda bir xil kichqiradi (maqol),
2) Omon, seni ko'rgandan beri ko'zlarimga uyqu kelmaydi (H.O.),
3) Bo'ri bordi suv, ichgali (Krilov),
4) U yashaydi besitam, bezor (H.O.) va boshq.
Birinchi gapda predikatning o'rin valentligini, ikkinchi gapda payt valentligini, uchinchi gapda maqsad valentligini, to'rtinchi gapda tarz valentligini ro'yobga chiqargan. Shunnng uchun hol tasnifida predikatning semantik valentligi bosh mezon bo'lib xizmat qilishi kerak.