|
4-5 yoshli bolalar bilan «CHir aylanma», «CHillak», «Tortishmachoq», «Lafta», «Dor o‘yin», «Ko‘pkari», «Berkinmachoq», «Jami», «CHertan devor gir-gir aylan» o‘yinlaridir.
Katta yoshdagi bolalar uchun - «CHavandozlar», «Doiraga tort», «Do‘ppi yashirma», «Sapalak», «Besh tosh», «Oq terakmi, ko‘k terak» o‘yinlari orqali bolalarda chaqqonlik o‘z-o‘zini boshqara olish va o‘ziga ishonch tarbiyalanadi, qat’iyatlilik ko‘nikmalari shakllanadi, fikrlashga o‘rgatilib boriladi, topqirlik qobiliyatlari rivojlanadi, hozirjavob bo‘lishga tayyorlanib boriladi.
O’yinda asosiy vosita sўz bўlsa, sўz ўyini, agar harakat, tezlik, kurash bўlsa, bu harakat – musobaqa ўyini bўladi. Agarda ўyinda syujet, badiiy timsol vositasida muayyan hayotiy xodisa ўz aksini topsa, bu saxna ўyini, asar asosiy rol kўshik jurnavozlikka berilsa, bu kўshik ўyini yoki jўrnavozlikdagi kўshik ўyini bўladi.
O‘zbek xalq milliy o‘yinlarining tuzilishi, mazmuni turlicha bo‘lib, ular xalqimizning moddiy, maishiy va ma’naviy tarixini o‘rgatishda muhim manbaalardan biri hisoblanadi.
Bobokalonlarimiz Mahmud Koshgariy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino asarlarida ham bolalar ijodkorligi, folklor o‘yinlariga taalluqli ma’lumotlar juda ko‘p uchraydi. Jumladan, «Devanu-lugatit turk» kitobida o‘yinlarning tur va yo‘nalishlari haqida qiziqarli ma’lumotlar keltirilgan.
Navro‘z, hosil bayramlari, Ramazon Hayiti, Qurbon Hayit va boshqa bayramlarda uloq chopish, kurash, ko‘pkari kabi xilma-xil o‘yinlar, ko‘ngil ochishlar o‘tkazilgan.
Guruhlarda har-xil harakatli o‘yinlar uyushtirish, qiziqarli va bajarilishi oson bo‘lgan mashqlar tashkil etish bolalar harakat sifatlarini to‘gri shakllantirishga katta yordam beradi.
O‘yinlar bolalar va yoshlarga nima beradi?
O‘yin bolalarning, xususan, 2 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning asosiy mashg’uloti hisoblanadi, keyinchalik o‘qish va mehnatga almashadi. O‘yinlar bolalar uchun hayotga, kelajakdagi voqea-xodisalarga o‘ziga xos tayyorgarlik maktabi xisoblanadi. Ular bolalarni nafakat jisman, balki aklan o’stirib, ongini boyitadi, bolalar xayolotini uygotadi, xotirasini charxlab, irodani mustaxkamlaydi. O‘yinlar jarayonida bola deyarli bilimlarni egallaydi, shaxs kamolotidagi zarur malakani oshiradi.
O‘yinlar inson hayotida shunday ahamiyat kasb etadiki, ularga karab inson shaxsiyati, harakteri manfaatlari, qiziqishlari, qobiliyatlari haqida fikr yuritish mumkin.
O‘zbekistonda qadimdan dehqonlarning mehnat jarayoniga boglik tantanalar – «Hosil bayrami», «Kovun sayli» va xokazolar mavjud. Ana shulardan «Qovun pishdimi?», «Qovoq tanlash» kabi o‘zbek xalq o‘yinlari yuzaga kelgan.
Ibtidoiy tuzumda bolalarni tarbiyalashning xarakterli jihati ularni urugning urf-odatlari, an’analari, tarixi bilan, shuningdek, xalq ogzaki ijodi, rivoyatlar, qo‘shiqlar va raqslar bilan tanishtirishdan iborat bo‘lgan.
Xalq o‘zining polvonlari to‘grisida rivoyatlar to‘qigan. Aytishlaricha, VI-VII asrlarda Xorazmda yashagan Pahlavon Mahmud hind polvoni bilan bir necha kunga cho‘zilgan olishuvda g’olib chiqqan va buning evaziga uning asirlikdagi o‘n ming nafar yurtdoshlari ozod qilingan.
Ibtidoiy jamiyatda yoshlarni kattalar safiga ko‘shish deb ataladigan bayram – diniy marosimlar keng tarqalgan. Bular o‘ziga xos o‘yin – musobaqalardan iborat bo‘lib, ularning mazmunini mehnat faoliyati, qabilalarning urf-odatlari xalq ogzaki ijodini tashkil qilgan. Mana shunday o‘yin-musobaqalarda yigitlar qurollardan foydalana olishlari lozim bo‘lgan. Ibtidoiy odamlarning yovvoyi hayvonlarni ovlashlari va ularni o‘zlariga bo‘ysundirishga intilishlari ov voqealarini ijod qilishga va namoyish etishga sabab bo‘ldi. Ishlab chiqarish kuchlarining tobora rivojlanishi, mehnat qurollarining takomillashuvi ibtidoiy jamoa tuzumining so‘nggi bosqichlarida bolalarning ana shu mehnat qurollaridan oddiy turmush va unumli mehnatda ilgaridek foydalana olmasligiga sabab bo‘lgan. Shu tufayli bolalar o‘yinchogiga o‘xshagan mehnat qurollari yasala boshlangan. Bolalar o‘yinining vositasi – o‘yinchoqlar ana shu tariqa vujudga kelgan bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, ibtidoiy jamoa tuzumi davrida o‘yinning rivojlanishi faqat «diniy dabdaba» emas, balki atrofdagi voqe’likni anglash, uning obrazga ko‘ra va tabiatga o‘xshatib ijod qilishni o‘rganish istagi hal bo‘ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
