Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

Turli mamlakatlarda haydalgan yer yuzasining eroziyaga uchrashi 
(L. Braun va 
boshqalar,1989) 
Mamlakatlar 
Haydalgan 
yerlarning 
umumiy 
maydoni, mln. ark 
Tiklab 
ho'lmaydigan 
tuproq, mln. t 
AQSh 
413 
1500 
Sobiq Ittifoq 
620 
2300 
Hindiston 
346 
4700 
Xitoy 
245 
3300 
Boshqa mamlakatlar 
1499 
10900 
JAMI 
3123 
22700 
4-asosiy savol bayoni:
 
Tuproq muhofazasi. 
Keyingi bir necha 10 yil ichida yer sharidagi qator mamlakatlarda xilma-xil 
pestitsidlardan keng foydalanildi. Chunk! bu kimyoviy moddalar zararkunandalar, begona o'tlar va 
o'simlik kasalliklariga qarshi muvaffaqiyat bilan kurashishga imkon berdi. Biroq o'simliklarni 
kimyoviy muhofaza qilish vositalaridan haddan tashqari keng foydalanish salbiy oqibatlarga olib 
keldi. 
Ba'zi bir gerbitsidlar tuproqda mustahkam o'rnashib, tobora ko'proq to'plana
bordi. Bu esa mikroorganizmlarning tuproq hosil qilishdagi foydali faoliyatiga salbiy ta'sir 
ko'rsatdi. Shuning uchun ham ko'pgina turg'un va zaharli kimyoviy moddalardan foydalanish hozirgi 
vaqtda taqiqlangan. 
Shu kunlarda sanoat tumanlari, yirik qurilishlarda chiqindilar - temir-beton, g'isht parchalari, temir-
armatura qoldiqlari va boshqalar tuproqqa aralashib ketmoqda. Shuning uchun ham bunday 
hududlarni qurilish axlatlaridan tozalash, axlatlarni esa muayyan joylarga tashlash zarur bo'lib qoldi. 
Yirik shahar va aholi punktlari atroflaridagi chakalakzor, o'rmonzorlar ko'pincha ifloslanib 
yotadi. Konserva bankalari, shisha parchalari, plastmassa buyumlar, gulxan izlarining hammasi 
turizm, ommaviy sayllar, baliq tutuvchilar va ovchilar kabi «Tabiatni sevuvchilar»ning salbiy 
ishlaridir. 
Ba'zan yerga iflos va boshqa axlatlar (chirigan go'ng) solinganda, tuproq kasal tarqatuvchi 
agentlar, xususan, gelmintlar va boshqa patog'en bakteriyalar bilan ifloslanadi. Dalaga solinadigan 

---

80 
iflos qoldiqlarni yaxshilab zararsizlantirish ana shunday iflosliklarga qarshi kurash usuli hisoblanadi. 
Ularni zararsizlantirishning eng yaxshi usullaridan biri - torf, qipiq va boshqa materiallar bilan 
kompost qilib ko'mib qo'yish, keyin o'g'it sifatida keng foydalanish kerak (Xitoy, Yaponiyada). 
Turkistonning yer zaxiralaridan to'g'ri foydalanish va ko'pgina tadbirlarni rejalashtirish 
maqsadida respublikalarda yer kadastri tuzilgan, bunda turli yerlarning tabiiy, iqtisodiy va huquqiy 
holatlari to'g'risida zarur ma'lumotlar beriladi. Ana shu ma'lumotlar yerdan foydalanish bilan bog'liq 
bo'lgan xalq xo'jaligining bir qancha tarmoqlarini rejalashtirish uchun zarur. Tuproqni muhofaza 
qilish Markaziy Osiyo Respublikalarining «Tabiatni muhofaza qilish» to'g'risidagi qonunlarida qayd 
qilingan.