10
Bu Quroni karim oyatlaridan birida bundan 1350-yillarda oldin qayd qilingan. Vaholanki, zamonaviy
fan bu muammo bilan 1925-30 yillardan boshlabgina shug‘ullangan xolos.
Suvda paydo bo‘lgan organizmlar asta-sekin boshqa: yer havo,
tuproq muhitlariga moslasha
boshlaydi. Buning natijasida yer ustida o‘suvchi o‘simliklar, yashaydigan hayvonlar kelib chiqadi.
Lekin ularning hayot-faoliyatlari suvga bog‘liq bo‘lib, ba‘zi gururh o‘simlik va hayvonlar faqat
suv muhitida yashashga moslashib qoladi.
Organizmlarning tuzilishi va ichki funksiyalarining takomilashishi bilan ular tuproq muhitiga
ham tarqala boshlaydi va bu muhitda yashydigan maxsus majmuani hosil qiladi.
Hozirgi vaqtda Yer yuzasida 4 ta hayotiy muhit ajratiladi, ya‘ni; 1) Suv hayotiy muhiti; 2) Yer-
havo hayotiy muhiti; 3) Tuproq hayotiy muhiti; 4) Tirik organizmlar hayotiy muhiti.
Suv hayotiy muhitining ekologiyasi.
Ilmiy ma‘lumotlarga
qaraganda, bundan 3,4,5 mlyr.yillar avval hayot dunyo okeanida paydo
bo‘lgan. Hayotning birinchi qoldiqlari, bakteriyalar, ko‘k yashil suvo‘tlarining namunalari 3mlyrd.
Yilardan ortiq yoshga ega bo‘lgan geologik toshlarda saqlanib qolgan.
Suvda harorat, yorug‘lik, erigan gaz va mineral moddalarning nisbiy doimiyligi o‘simlik va
hayvonlarning turli xillarning vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Suv o‘zining siqib,
itarib chiqarish
kuchi bilan organizmlarning yupqa, silliq va katta o‘g‘ir kitlar shakllarini yengil ushlab turadi.
Suvning ko‘p xislatlaridan biri, uning zichligi bo‘lib, u organizmlarning shakl va funksiyalarini
to‘la aniqlaydi. Suvning zichligi hvo zichligidan 800 marta ortiq bo‘lib, gaz mineral moddalarni
eritadi; suv organizmlar hayoti uchun zarur ozuqalar bilan ta‘minlaydi; havo undagi kislarod va is
gazi
nafas olish, fotosintez jarayoniga kerak bo‘lib, ularda suvning xisl;atl;ari yo‘qdir.
Ma‘lumki, suv muhitida bir hujayrali organizmlardan tortib, katta akulalar, kitlar, uzunligi 400
m keladigan suvo‘tlari uchraydi va ular turlicha tarqalgan. Suv muhitida 150 mingdan ortiq hayvon
turlari va 10 ming o‘simlik turlari uchraydi. Bu ko‘rsatkich Yer yuzasida uchraydigan hayvonlarning
taxminan 7%, o‘simliklarning esa 8% ini tashkil qiladi. Suvdagi organizmlarning soni ancha
bo‘lishiga qaramasdan Yer yuzida uchraydigan turlar miqdoridan ancha ozdir.
Tropik mintaqadagi dengiz va okeanlarning o‘simlik hayvonlar sunyosi har xil va boydir.
Masalan, Hind okeanida 40000 taga yaqin hayvon turlari uchraydi. Yoki Tinch okeani dunyo
okeanining 50% dan ortiq biomassasini beradi. Bu okeanda uchraydigan
bir hujayrali plankton
suvo‘tlarining 1300 dan ortiq turlari uchrasa, suv tagiga birikib uchraydigan fitobentos turlarning soni
4000 taga boradi, yana 29 ta gulli o‘simliklar
vakili uchraydi. Ayrim suvo‘tlarining uzunligi 400 m ga yetadi.
Tinch okeanida uchraydigan hayvonlar turlari boshqa okeanlarga qaraganda 3-4 barobar kopdir.
Masalan, Indoneziya arxipelagi dengizlarida 2000 dan
ortiq baliq turlarei mavjud, biroq shimoliy
Oxot va Bering dengizlarida uchraydigan baliq turlari soni 200-300 dan ortmaydi. Yana bir misol,
Tinch okeanining tropik mintaqasida 6000 dan ortiq molluska turlari uchrasa, shimoliy Varens
dengizida bu hayvonning 200 ga yaqin turi uchraydi xolos. Tinch okeanining shimoliy qismida juda
katta midiya, ustiritsalar mavjud. Ayrim, ikki chanoqli molluskalarning og‘irligi 300 kg ga yetadi.
Atlantik okeani fitoplanktonida 245, Shimoliy mus#z okeanida esa 200 plankton suvo‘tlari, 150-200
turga yaqin zooplankton vakillari va 150 tagacha baliq turlari uchraydi xolos.
Dunyo okeanining 200 m chuqurlikdagi 7,6^ maydonida okeanda
tirik organizmlar xosil
qiladigan biomassaning 59% chuqurligi 200-3000 m bo‘lgan 17,2% maydonda 31,3% biomassa
okeanining chuqurligi 3 ming metrdan ortiq bo‘lgan 75,9% maydonida hammasi bo‘lib 9,5%
biomassa hosil bo‘ladi.
Yer yuzasidagi tirik modda massasi 1.10
13
t ga teng bo‘lib, quruqlikdagi tirik modda
okeandagiga nisbatan 750 marta ko‘pdir.
Gidrosferaning ikki joyda hayotsiz biotoplar ham uchraydi. Jumladan,
Qizil dengizning
Atlantis cho‘nqirligining 2000m chuqurligida suvning harorati 56
0
C, sho‘rligi 32
0
bo‘lib suvda turli
metall tuzlari haddan ziyod ko‘pligidan bu yerdagi suv muhitida tirik jonzotlarning mutloq
bo‘lmasligiga olib kelgan.
Ikinchi hayotsiz biotop Antarqktidadagi San-xuan ko‘li bo‘lib, uning suzi hech qachon
muzlamaydi, sababi suvda kalsiy xlor (CaC1
2
) ning 45% li eritmasi uchraydi. Bu eritma suvni bir xil
holatda ushlaydi. Lekin muhitga birorta ham tirik jonzot yashashga moslashgan emas.
Do'stlaringiz bilan baham: 
