Анатомияси ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

митоз
бу линиш йўли билан бўлади. Умуман бўли- 
нишлар 
I нчи ва И нчи бўлиниш даврлари
деб айтилади.
Мейознинг биринчи бўлиниши 
гетеротип 
(юнон. г е -
т е р о с — ҳар хил), иккинчиси г о м е о т и п (юнон. г о -
м о й о с — бир хил) деб аталади. Биринчи бўлинишда хро­
мосома қайта туз -шади, пировардида иккита ёш гаплоид 
ядро вужудга келади.
Мейознинг биринчи бўлинишида 
профаза 
узоқ давом 
этади, чунки бу даврда гомологик хромосома жуфт бўлиб 
конюгацияланади, ирсий белгилари алмашинади. Бирин­
чи бўлинишнинг анафазасида гомологик хромосома аж­
ралиб, гаплоид шаклга айланади ва қарама-қарши қутб- 
ларга тарқалади.
Профазанинг Сшринчи бўлиниши беш босқичдан ибо­
рат. Бу даврда ядро пусти ва ядроча йўқолади. Профаза I 
нинг биринчи босқичи 
лептонема 
(юнон. л е п т о — но- 
зик; н е м а — ип)н инг бошланишида гаплоид — гомологик 
хромосома жуда нозик иплар шаклига айланади ва парал- 
лел жойлашишга чоғланади. Лептонемадан кейин 
зигоне-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ма 
босқичи келади. Ҳар иккала босқич оралиғида махсус 
босқич бўлиб унга 
синапсис 
деб аталади. Бунда хромосом 
иплар қисилиб, зичлашиб тугун ҳосил қилади.
Зигонема ёки конъюгация 
даври. Бунда гомологик (эр­
как ва урғочи) хромосомалар жуфт-жуфт бўлиб бир-бири­
га параллел жойлашади. Бу даврнинг охирида ҳамма го­
мологик хромосомалар бир-бирига яқинлашиб бирлаша- 
ди ва бивалентлар ҳосил қилади. Ҳар бир бивалентда 
иккита гомологик (эркак ва урғочи) хромосомалар бўлади.
Пахинема 
(юнон. п а х и с — йўғон, нема — ип) ёки 
йўғон иплар даври. Бу даврда ҳар қайси гомологик хромо­
сомалар аста-секин йўғонлашади, кейинчалик буралиб бир- 
бири билан коньюгация этилиши кузатилади. Натижада 
бивалент (жуфт) хромосомаларнинг умумий сони икки 
баробар камаяди. Баъзан бивалент хромосомалар буралиб, 
қалинлашган тугунча ҳосил қилади, бунга 
кроссинговер 
дейилади. Шу даврда гомологик хромосома хроматидла- 
рининг бир-бирига ўтиши намоён бўлади. Бу ҳодиса ке­
лажак авлоднинг турли-туман генетик хусусиятларини таъ- 
минловчи омиллардандир.
Диплонема 
(юнон. д и — икки, н е м а — ип) йўғон ип­
лар ёки тўртта хроматид даври. Бу даврда бивалентлик 
гомологик хромосома иккита хроматидга ажралади, нати­
жада ҳар бир жуфт хромосома тўрттадан хроматидга эга 
бўлиб, айрим учлари бирикади. Икки хил хромосомалар­
нинг бирлашган жойига хиазма (юнон. хиасмос — кўнда- 
ланг кесиб ўтган жой) деб аталади. Бу даврда хромосома­
лар қанча узун бўлса, хиазмалар шунча кўп бўлади. Хиаз­
ма хроматидлар жойини алмашишига имкон яратади.
Дикенез 
(юнон. д и — икки, кен. — тенг)да йўғонлаш- 
ган жуфт хромосомалар ядроча ва ядро атрофида тўпланади.
Метафаза I да гомологик хромосомалар икки қаватли 
пластинка ҳосил қилади. Анафаза I да гомологик хромо­
сомалар ажралади, яъни редукцион ёриқ бўйлаб бўлина- 
ди. Ажралган хромосомаларнинг ҳар бири икки хрома- 
тиддан ташкил топади ва қутбларга тарқалади.
Т е л о ф а з а I да қутблардаги хромосомалар бўлиниб 
иккитадан хроматидларга эга бўлади. Шундан сўнг и н ­
т е р ф а з а бошланади, унда иккита ядро такомиллашади. 
Мейознинг иккинчи бўлиниши жуда ҳам тез ўтади. Профа­
за II да урчуклар ҳосил бўлади ва метафаза II бошланади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бу даврда хромосомалар иккига бўлинган хроматидлар- 
дан иборат бўлиб, урчуқлар экватор атрофидан жой ола­
ди, уларнинг сони икки баравар кам бўлади.
Анафаза II да илгари бўлинган икки жуфт хроматид­
лар қутбларга тарқалади ва гаплоид хромосомага ҳамда 
пўстга эга бўлган, ядро ва ядроча пайдо бўлиб, хромосо­
малар спиралини очади ва ҳужайра мембранаси шаклла­
нади, шундан сўнг диплоид она ҳужайрадан тўртта гапло­
ид ядро ҳосил бўлади. Уларнинг атрофи цитоплазма би­
лан ўралиб тўртта ёш ҳужайра ёки т е т р а д а (спора) 
вужудга келади. Бу споралар гаплоидли бўлади.
Мейоз жараёни баъзи ўсимликларнинг жинсий ҳужай- 
раларида содир бўлмаслиги мумкин. Шундан сўнг дипло­
ид она ҳужайрадан тўртта гаплоид ядро ҳосил бўлади. Улар­
нинг атрофида цитоплазма билан ўралиб тўртта ёш ҳужайра 
ёки 
тетрада 
(спора) вужудга келади. Бу споралар гаплоид­
ли бўлади (24-расм).