Anatomiya 2014. indd

Bosh va orqa miya o‘tkazuv yo‘llari. Nerv tizimining tuzilishi 

va faoliyati asosida neyronlar zanjiridan tashkil topgan reflektor 

yoyi yotadi. Bu zanjirlar orqali qo‘zgalish periferiyadan markazga 

va markazdan periferiyaga yo‘naladi. 

Bosh va orqa miyaning o‘tkazuv yo‘llari sodda va murakkab 

ref leks yoylari tarkibiga kiruvchi orqa va bosh miyada uziluv-

chi, yuqoriga ko‘tariluvchi va pastga tushuvchi nerv tolalarining 

yig‘indisidan iborat. Bu yo‘llar orqa va bosh miyaning turli qism-

larini bir-biri bilan bog‘lab, miya tarkibiy elementlari ichida ikki 

tomonlama aloqani ta’minlab turadi. O‘tkazuv yo‘llar vositasida 

markaziy nerv tizimi va organizmning birligi va uning tashqi mu-

hit bilan aloqasi boshqarilib turiladi. O‘tkazuv yo‘llar yordamida 

ichki va tashqi qo‘zg‘alish retseptorlari qabul qilib olgan markaz-

ga intiluvchi nerv impulslarini orqa va bosh miyada markaz dan 

qochuvchi yo‘llarga o‘tishi orqali organizmning tashqi va ichki 

muhit ta’siriga moslashuvi paydo bo‘ladi, mushaklar qisqarib, bez 

shira ajratadi. O‘tkazuv yo‘llar vositasida organizmning bir butun-

ligi va uning tash qi muhit bilan aloqasi ta’minlanadi.

Barcha o‘tkazuv yo‘llari uch guruhga bo‘linadi: proyeksion, 

komis sural va assotsiativ.

Assotsiativ o‘tkazuv yo‘llari bosh miyaning bitta yarimshari 

kulrang moddasini bir-biriga qo‘shib turadi. 

Komissural o‘tkazuv yo‘llari bir yarimshar po‘stlog‘ini ikkinchi 

yarimshar po‘stlog‘iga qo‘shib turadi.

---

450

Proyeksion o‘tkazuv yo‘llari bosh miya po‘stlog‘i bilan miya 

so‘ g‘oni o‘zaklari (qisqa proyeksion yo‘llar) hamda orqa miya 

o‘zaklari (uzun proyeksion yo‘llar) o‘rtasidagi ikki tomonlama 

aloqani ta’minlab turadi. Nerv impulslarining yo‘nalishiga qarab 

proyeksion yo‘llar ikki guruhga markazga intiluvchi – afferent, 

sezuvchi yo‘llar nerv impulsini periferiyadan bosh miya po‘st-

log‘iga olib boruvchi va markaz dan qochuv chi  – efferent, hara-

katlantiruvchi, impulsni miya po‘stlog‘idan periferiyaga olib bo-

ruvchi yo‘llarga bo‘linadi. Afferent va efferent proyeksion yo‘llar 

murakkab reflektor yoyining asosiy qismlari bo‘lib, ular o‘zaro 

miya po‘stlog‘ida assotsiativ o‘tkazuv yo‘llari vositasida qo‘shi-

ladilar.