Anatomiya 2014. indd

Qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari

Qon ishlab chiqaruvchi va immun tizimi a’zolari tuzilishini 

umumiyligi, kelib chiqishi va faoliyati jihatidan bog‘langan. Im-

mun tizimi tarkibiga organizmga tashqi muhitdan kiruvchi va or-

ganizmda hosil bo‘luvchi yot hujayra va moddalardan himoya 

qiluv chi a’zo va to‘qimalar kiradi. Bu a’zolar parenximasi lim-

foid to‘qima lardan iborat bo‘lib, ularda organizmning himoya 

reaksiyalarini ta’min lovchi immunokompetent hujayralar (limfo-

sitlar va plazmositlar) i shlab chiqariladi va takomillashadi.

Bu a’zolar vazifasiga qarab, markaziy va periferik qismlar-

ga bo‘ linadi. Tizimning markaziy a’zolariga ayrisimon bez va 

suyak ili gi, ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra chuvalchangsimon o‘simta 

va yonbosh ichakning to‘plangan limfa tugunchalari kiradi. Im-

mun tizimning periferik a’zolari organizmga yot moddalar ki-

rishi mum kin bo‘lgan sohalarda joylashadi. Ularga: murtaklar, 

hazm va nafas a’zolari devorida joylashgan yakka-yakka limfa tu-

gunchalari, limfa tuguni va taloq kiradi. Odamda immun tizimi 

a’zolarining umumiy massasi (suyak iligidan tashqari) 1,5–2 kg.

Suyak iligi odamda qon ishlab chiqaruvchi va immun tizi-

mi a’zosi bo‘lib hisoblanadi. Unda hosil bo‘lgan o‘zak hujay-

ralari 100 martagacha bo‘linish xususiyatiga ega. Bu hujayralar 

bo‘linib, uch yo‘nalish da (eritropoez, granulopoez va trombosi-

topoez) takomillashib, qon ning shaklli elementlariga aylanadi va 

qonga o‘tadi. Katta yoshdagi odam larda g‘ovak, yassi suyaklar 

va uzun naysimon suyaklarning epifizlarida qizil ilik va naysi-

mon suyaklar diafizining ilik bo‘shlig‘ida joylashgan sariq ilik ta-

fovut qilinadi. Katta yoshdagi odamlarda ilikning umumiy og‘ir-

ligi 2,5–3 kg yoki tana og‘irligining 4,5–4,7 %ini tashkil qiladi. 

Uning yarmi qizil ilik, qolgani sariq ilik. Qizil ilik tarkibi retikula 

to‘qimasi va gemopoez elementlari bo‘lgan miyeloid to‘qimadan 

iborat. Retikula to‘qimasi retikula hujayralari va tolalaridan ibo-

rat bo‘lib, uning qovuzloqlarida eritropoez, granulopoez va trom-

bositopoez qatorlarining yosh va yetilgan elementlari joylashgan.

---

411

Sariq ilik retikula to‘qimasining o‘rnini egallagan yog‘ to‘qima-

sidan iborat. Unda qon hosil qiluvchi elementlar bo‘lmaydi, goho 

ko‘p qon yo‘qotganda, sariq ilik o‘rnida qizil ilik paydo bo‘lishi 

mumkin.

Ayrisimon bez (thymus) immun tizimining markaziy a’zosi. 

Unda qizil ilikning o‘zak hujayralaridan hujayra immunitetiga 

mas’ul bo‘lgan