Anatomiya 2014. indd

 hamda g‘urrasimon bez chuqurligi  bor. Uchinchi qorincha-

ning yuqori devorini qadoq tana va miya gumbazi ostida joylash-

gan uchinchi qorinchaning tomirli asosi va uni qop lagan epite-

lial qatlam

  hosil qiladi. Uchinchi qorinchaning pastki devorini 

esa bo‘rtiq osti sohasi hosil qiladi. Bu yerda uchinchi qorincha: 

quyg‘ich botig‘i va suprooptik botiqlik hosil qiladi. 

Oraliq miyaning fiziologiyasi. Talamus «sezgi kollektori» deb 

ata ladi, chunki undan hidlov yo‘lidan tashqari, bosh miya yarim-

sharlariga boruvchi barcha afferent yo‘llar o‘tadi. Talamusning 

asosiy vazifasi barcha sezgilarni o‘zaro bog‘lash, turli yo‘nalish-

lardan kelayot gan ma’lumotlarni solishtirish va ularni biologik 

ahamiyatini baholash. Talamus o‘zaklari faoliyat jihatidan ko‘ta-

riluvchi afferent yo‘llar tugaydigan – spetsifik, nospetsifik (to‘r 

formatsiya o‘zaklari) va talamus barcha harakatlantiruvchi po‘st-

loq osti o‘zaklari: targ‘il tana, rangpar shar, gipotalamus, o‘rta va 

uzunchoq miya o‘zaklari bilan bog‘langan assotsiativ o‘zaklarga 

bo‘linadi. Odamda o‘ziga xos mimika, harakatlar va ichki a’zo-

lar faoliyatini o‘zgarishi bilan kechadigan hissiyot o‘zgarishlarida 

talamus ma’lum rol o‘ynaydi. Hissiyot reaksiyalarida arterial bo-

sim ko‘tariladi, puls, nafas olish tezla shadi, qorachiq kengayadi. 

Klinikada talamusni buzilishi qattiq bosh og‘rishi, uyquning buzi-

lishi, sezuvchanlikni buzilishi, harakat aniqligini yo‘qolishi, turli 

xil ixtiyordan tashqari harakatlar paydo bo‘lishi belgilari bilan na-

moyon bo‘ladi.

Gipotalamus nerv tizimining oliy avtonom markazi hisobla-

nadi. Unda avtonom faoliyatlarni boshqaruvchi, organizmning 

ichki muhitini doimiyligini ta’minlovchi, shuningdek, yog‘, oq-

sil, uglevod, suv va mineral moddalar almashinuvini markazla-

ri joylashadi. Gipotalamusni oldingi qismini ta’sirlaganda para-

simpatik effektlar: ichak harakatini kuchayuvchi, hazm shirala-

---

439

rini ajralishi, yurak qisqarishi ni sekinlashuvi va boshqalar; or-

qa qismini ta’sirlaganda esa simpatik effektlar: yurak urishini 

tezla shuvi, qon tomirlarni torayishi, tana haroratini oshishi va 

bosh qalar kelib chiqadi. Bu gipotalamusni olgingi qismlarida pa-

rasimpatik, orqa qismida esa simpatik markazlar joy lashganini 

ko‘rsatadi.

Gipotalamusda qon haroratini (termopetseptorlar), osmatik 

bo sim  ni (os moretseptorlar) va qon tarkibini (glukoretseptorlar) 

o‘zgarishini se zuvchi retseptorlar bor. Retseptorlardan organizm-

ning ichki muhiti ni doi miyligini – gomeostazni ta’minlab tu-

ruvchi reflekslar paydo bo‘ ladi. «Och» qon glukoretseptorlarni 

ta’sirlab, ovqatlanish markazini qo‘zg‘atadi, natijada ovqatni qi-

dirishga va qabul qilishga yo‘nalgan ov qat lanish reaksiyalari pay-

do bo‘ladi.

Gipotalamus kasalliklarini tez-tez uchraydigan belgilaridan 

biri ko‘p miqdorda past zichlikdagi siydik ajralishi bilan namoyon 

bo‘ladigan suv va mineral tuzlar almashinuvining buzilishidir. Bu 

kasallik qandsiz diabet deb ataladi.

Bo‘rtiq osti sohasi gipofiz faoliyati bilan bog‘langan. Gipota-

lamusning ko‘ruv bo‘rtig‘i ustidagi va bo‘rtiq osti sohasining qo-

rincha atrofidagi o‘zaklarining yirik neyronlarida vasopressin va 

oksototsin gormonlari hosil bo‘ladi. Bu gormonlar aksonlar or-

qali gipofizning orqa bo‘lagiga tushib, u yerda to‘planadi, keyin 

qonga o‘tadi. Gipotalamus bilan gipofizni oldingi bo‘lagi o‘rta-

sidagi munosabat boshqacha. Gipotalamusni o‘zaklarini o‘ragan 

qon tomirlar gipofizni oldingi bo‘lagiga yetuvchi vena tizimiga 

qo‘shiladi va bu yerda yana kapillyarlarga bo‘linadi. Qon bilan 

gipofizga rilizing-omil o‘tib, gipofiz ni oldingi bo‘lagida gormon-

lar hosil bo‘lishini kuchaytiradi.