Anatomiya 2014. indd

Reflekslarni tasniflanishi. Reflekslarning quyidagi turlari ta-

fovut qilinadi.

1. Biologik ahamiyatiga ko‘ra: ovqatlanish, vaziyatni chama-

lash, mudofaa, jinsiy.

2. Refleks hosil bo‘ladigan retseptorlar turiga qarab reflekslar: 

ekstratseptiv – tashqi muhit ta’sirini qabul qiluvchi retseptor-

lar dan ta’sirotni qabul qiluvchi: yorig‘lik, tovush, ta’m bilish, 

tak til va boshqalar; interotseptiv – ichki a’zolardan hosil bo‘luv-

chi: ichki a’zolar va qon tomirlarining mexano, termo, osmo va 

xemoretseptorlaridan ta’sirotni qabul qiluvchi va propriotseptiv – 

mushak, pay, boylamlarda joylashgan retseptorlardan ta’sirotni 

qabul qiluvchi ref lekslarga bo‘linadi.

3. Javob qaytarishda ishtirok etayotgan ishchi a’zoga qarab 

ref lekslar harakatlantiruvchi, sekretor, qon tomirlar reflekslari-

ga bo‘ linadi.

4. Refleksni yuzaga chiqishida ishtirok etuvchi MNT mar-

kazlariga qarab: spinal (siyish, defekatsiya); bulbar – uzunchoq 

miyada (yo‘tal, aksirish, qayt qilish); mezentsefal (tanani to‘g‘ri-

lash, yurish); dientsefal (issiqlik almashinuvi); po‘stloq – shart-

li ref lekslar.

5. Davomiyligiga qarab bosqichli va tonik reflekslar tafovut qi-

linadi. Tonik reflekslar uzoq, soatlab davom etadi (tik turish re-

fleksi). Mu shaklarning uzoq vaqt qisqarishi tanani ma’lum bir ho-

latda tutadi, uning asosida boshqa barcha harakatlarni ta’minlov-

chi qisqa bosqichli reflekslar o‘ynab turadi.

6. Murakkabligiga qarab oddiy va murakkab reflekslar tafo vut 

qilinadi. Oddiy reflekslarga qorong‘ilikka qorachiqni kenga yishi, 

payni urganda oyoqning yozilishi kiradi. Murakkab refleks larda 

bitta pefleksning oxiri boshqasini kelib chiqishiga qo‘zg‘atuv chi 

bo‘lib xizmat qiladi. Bunda reflekslar zanjiri paydo bo‘ladi. Mu-

rakkab reflekslarga yurak-qon tomirlar tizimini boshqarilishi va 

hazm jarayoni misol bo‘lishi mumkin.

7. Effektor innervatsiya prinsiplariga asosan reflekslarni so-

matik (skelet mushaklari harakatini ta’minlovchi) va avtonomga 

(ichki a’zolar faoliyatini ta’minlovchi) bo‘lish mumkin. 

8. Reflekslar tug‘ma yoki hayot davomida orttirilganligiga 

ko‘ra, I.P. Pavlov ularni shartsiz (tug‘ma) va shartli (orttirilgan) 

reflekslarga aj ratadi.

---

418