Anatomiya 2014. indd

P = 0,05 mv;

 R = 1,6 mv; T = 0,25 – 0,5 mv.

EKG yurak ritmini, yurakning o‘tkazuvchi tizimida qo‘zg‘alish-

ning o‘tkazishni buzilishini, ekstrasistoliya, ishemiya, yurak in-

farkti paydo bo‘lganida, qo‘zg‘alishning qo‘shimcha o‘choqlarini 

hosil bo‘lishini tek shirishda yordam beradi.

Yurak va qon tomirlarni innervatsiyasi

Yurak faoliyatini sezuvchi, simpatik va parasimpatik nervlar 

bosh qaradi. Sezuvchi nervlar yurak va uning qon tomirlari devo-

ridagi retseptorlardan bosh va orqa miyadagi markazlarga boradi. 

Simpatik tolalar yurak qisqarishini tezlatuvchi va tojsimon arte-

riyalarni kengaytiruvchi impulslarni o‘tkazsa, parasimpatik tola-

lar yurak qisqarishini sekinlatib, tojsimon arteriyalarni toraytiruv-

chi impulslarni o‘tkazadi.

Yurakka boruvchi simpatik nerv tolalari simpatik poyaning 

bo‘yin qismidagi uchta simpatik tugunidan boshlanadigan yuqo-

rigi, o‘rta va pastki yurakka boruvchi bo‘yin nervlari va ko‘krak 

qismining II–V tugunidan chiquvchi yurakka boruvchi ko‘krak 

nervlaridan iborat.

Parasimpatik tolalar esa adashgan nervdan chiquvchi tolalar-

dan iborat. Bu nervlar yurakka to‘rt xil ta’sir qiladi: 1) qisqa-

rish tezligiga; 2) qisqarish kuchiga; 3) yurak bo‘ylab qo‘zg‘alishni 

---

366

o‘tkazishga; 4) yurak mushagini qo‘zg‘aluvchanligiga. Adashgan 

nerv yurak qisqarishi miqdori va kuchini kamaytirib, yurak mu-

shagini qo‘zg‘aluv chanligi va o‘tkazuvchanligini pasaytiradi. Sim-

patik nervlar yurak qisqarishi miqdori va kuchini, qo‘zg‘aluvchan-

ligi va o‘tkazuvchanligini oshiradi. Shunday qilib, nervlar yurak 

ishini boshqaruvchi ta’sir ko‘rsatib, uni o‘zgartiradi va qon ayla-

nishi kuchini organizm talabiga moslab turadi.

Qon tomirlar tonusi neyrogumoral yo‘l bilan boshqariladi. 

Qon tomir lar markazlari uzunchoq va orqa miyada joylashgan 

ikki xil: qon tomirlarni toraytiruvchi va qon tomirlarni kengayti-

ruvchi nervlar bilan innervatsiya qilinadi. Qon tomirlarni toray-

tiruvchi markazdan impuls lar ularni uzoq qisqargan holatda ush-

lab turuvchi qon tomirlar mu shaklariga beto‘xtov boradi. Qon 

tomirlarni toraytiruvchi nervlar simpatik nerv tizimiga taalluq-

li. Qon tomirlarni kengaytiruvchi markaz tomirlarga qon tomi-

rlarni toraytiruvchi markazni tormozlash orqali ta’sir ko‘satadi. 

Bunda qon tomirlarga impulslar oqimi kamayadi va ular ken-

gayadi. Qon tomirlarni toraytiruvchi moddalarga adrenalin, no-

radrenalin, vasopressin va serotonin kiradi. Qon tomirlarni ken-

gaytiruvchilarga metobolitlar-sut kislotasi va atsetilxolin media-

tori kiradi.