Anatomiya 2014. indd

Yog‘ (lipid) almashinuvi

Lipidlarga glitserin va yog‘ kislotalardan iborat neytral yog‘lar 

va fizik-kimyoviy xususiyatlari bo‘yicha ularga yaqin lipoidlar 

(lestitin, xolesterin) kiradi. Lipoidlar tarkibiga yog‘ kislotalar-

dan tash qari ko‘p atomli spirtlar, fosfatlar va azot birikmala-

ri kiradi. Lipid larga azot va fosfor saq lovchi fosfatidlar; bosh 

miya nerv to‘qimasida uchraydigan serebrozidlar; ko‘p to‘qi-

malarda uchraydigan yog‘ kislotalarning murakkab efirlari ste-

rid va sterinlar kiradi. Sterinlar ichida xolestirin eng ko‘p aha-

miyatga ega, uning boshqa lipoid lardan farqi osonlik bilan yup-

qaroq rombsimon plastinkalar ko‘rinishidagi kristallar shakliga 

kirishidir. Yog‘lar organizmda plastik material va energiya man-

bayi sifatida ahamiyatga ega. Plastik material sifatida yog‘ hu-

jayra sito plazmasi va pardasi tarkibiga kiradi. Yog‘ning bir qismi 

yog‘ to‘qimasi hujayralari tarkibida zaxira yog‘ sifatida to‘planib, 

uning miqdori tana og‘irligining 10–30 % tashkil qiladi.

Yog‘ni organizmda energiya manbayi sifatida ahamiyati katta. 

1 g yog‘ oksidlanganda – 9,3 kkal issiqlik ajratadi, bu 1 g uglevod 

yoki oqsil ok sidlanganiga nisbatan 2,2 barobar ko‘p.

Yog‘ning ko‘p qismi yog‘ depolari ko‘rinishida saqlanadi. Bu 

zaxira yoki sarflanuvchi yog‘ sifatida organizm ehtiyojlari uchun 

kerak bo‘ladi. Asosiy yog‘ depolari bo‘lib ter osti kletchatkasi, 

charvi, ichak tutqich, buyrak atrofidagi kletchatka hisoblanadi.

Lipidlar almashinuvi oqsillar va uglevodlar almashinuvi bi-

lan bevosita bog‘liq. Organizmga uglevodlar ko‘p miqdorda kir-

sa, ular yog‘ ga aylanishi mumkin. Och qolgan vaqtda yog‘lardan 

uglevodlar hosil bo‘lib, energiya manbayi sifatida foydalaniladi. 

Yog‘ almashinuvini boshqarishda markaziy nerv tizimi, 

shuning dek, endokrin bezlar (jinsiy, qalqonsimon, buyrak usti va 

gipofiz) asosiy rol o‘ynaydi.

---

311