Anatomiya 2014. indd

118-rasm. To‘g‘ri ichakning shilliq pardasi:

1–to‘g‘ri ichak kengaymasi; 2–chiqaruv teshigi

ustunchalari; 3–orqa teshikni qisuvchi ichki

mushak; 4–orqa teshik sinuslari; 5–orqa teshikni

qisuvchi tashqi mushak; 6–to‘g‘ri ichakning

ko‘ndalang burmalari.

---

228

sirida kletchatka yemiriladi va o‘simlik hujayralari tarkibi hazm 

qilinish ga va so‘rilishga tayyor bo‘ladi. Ovqat tarkibidagi 50 % 

kletchatka hazm qilinadi. Bakteriyalar vitamin K va B guruh vita-

minlarini sintez qiladi. 

Yo‘g‘on ichakda ingichka ichakdan farqli ravishda peristal-

tik ha ra katdan boshqa antiperistaltik harakatlar sodir bo‘lib, ichak 

ichidagi moddalarni orqaga, ingichka ichakka tomon suradi. Bu ja-

rayon ovqat qoldiq larini ichakda uzoq vaqt ushlanib turishiga olib 

keladi va oziqa moddalar va suvni ko‘proq so‘rilishiga olib keladi. 

Aralash ovqatlanganda organizmda 10 %ga yaqin qabul qi-

lingan ovqat o‘zlashtirilmaydi. Ovqatning hazm qilinmagan qis-

mi va bakteriyalar shilliq bilan yopishib (axlatning 50 %ga yaqin 

quruq moddasini tashkil qiladi) axlatni hosil qiladi. To‘g‘ri ichak 

to‘lgan sari, uning devori cho‘zilib hojatga talab paydo bo‘ladi va 

ichakning ixtiyoriy bo‘shashi ro‘y beradi. Ixtiyordan tashqari ho-

jat markazi orqa miyaning dumg‘aza qismida joylashgan.

So‘rilish

So‘rilish deganda suv va unda erigan oziqa moddalar, tuz-

lar va vitaminlarni hazm kanalidan qon va limfaga o‘tish ja-

rayoni tushuniladi. Ba’zi bir dori moddalar (nitroglitserin) og‘iz 

bo‘shlig‘i shilliq pardasi orqali so‘riladi. Oshqozonda alkogol va 

ba’zi bir dorilar yaxshi so‘rilsa, suv juda kam so‘riladi. So‘rilish 

asosan vorsinkalar hisobiga yuzasi 1300 m

2

 tashkil qiladigan in-

gichka ichakda o‘tadi. Vorsinkalarning alohida mu shak hujayra-

lari ularni qisqarishini va ichidagi mah sulotlarni oqishini ta’min-

laydi. Vorsinkalar xuddi mikronasos kabi ishlaydi. Ichak epiteliyi 

hujayralari bir xil moddalarni (aminokislotalar va glukoza) o‘tka-

zuvchi va boshqa moddalarni o‘tishiga qarshilik qiluvchi (par-

chalanmagan oqsil va kraxmal) yarim o‘tkazuv chan membrana-

ni hosil qiladi. O‘n ikki barmoq ichak shilliq pardasida vorsin-

kalarni qo‘zg‘atuvchi villikining gormoni hosil bo‘ladi. Amino-

kislotalar va glukoza vorsinka kapillyarlaridagi qonga so‘rilib, 

undan ichak venalariga o‘tadi va darvoza venasi orqali jigarga 

kiradi. Ichakdan o‘tgan barcha qon jigar orqali o‘tib, unda oziqa 

moddalar turli o‘zgarishga uchraydi.

Yog‘lar asosan limfaga so‘riladi. Ichakda yog‘lar glitserin va 

yog‘ kislotalarga parchalanadi. Glitserin suvda eriydi va oson 

---

229

so‘riladi. Yog‘ kislotalarini o‘t kislotalari eriydigan holga kel-

tiradi va ular bilan birga so‘riladi. Agar ichakda o‘t kislota tuz-

lari bo‘lmasa, yog‘larning hazm bo‘lishi va so‘rilishi buziladi va 

yog‘ning ko‘p qismi axlat bilan yo‘qotiladi. Yo‘g‘on ichakda aso-

san suv so‘riladi.

Ba’zi bir tuzlar (magniy sulfat va natriy sulfat) ichakda ju-

da yomon so‘riladi. Ularni qabul qilgandan keyin himusning os-

matik bosimi oshadi va suv qondan ichakka chiqib uni to‘ldirib 

cho‘zadi va peristaltikani kuchaytiradi.