Анатом- меш

 
3- topshiriq 

---

84
Fiziometriya o’lchamlarini yordamchi talaba bilan tushuntirib beradi. Bunda: 
- santimetr yordamida o’pkaning tiriklik sig’imi o’lchanadi va bayon etib beriladi; 
- tekshiriluvchi talabani pulsini ushlab tekshiradi va tushuntirib beradi. 
Jismoniy rivojlanishga ta’sir etuvchi salbiy omillarni o’qituvchi talabalarga zslatma 
sifatida aytib o’tadi. 
A. Partada noto’g’ri o’tirishi. 
B. Partani yoki stol-stulni bola yoshiga mos bo’lmasligi. 
V. Jismoniy tarbiya bilan kam shug’ullanishi. 
G. Tor oyoq kiyim kiyishi. 
 
 
2 - laboratoriya mashg’uloti 
Refleks yoynni analiz qilish 
Nazariy tushuncha.
Nerv tizimi ikki qismdan iborat: markaziy va periferik 
nerv tizimi. Markaziy nerv tizimiga bosh va orqa miya kiradi. Markaziy nerv 
tizimining segmentar, ya’ni quyi qismiga bosh miyaning pastki qismlari, ya’ni 
uzunchoq miya, Varoliy ko’prigi, o’rta va oraliq miya hamda miyacha kiradi. 
Markaziy nerv tizimining yuqori, ya’ni segment ust qismiga bosh miya yarim sharlari 
va ularning po’stloq qismi kiradi. Markaziy nerv tizimida nerv hujayralari (neyron 
tanalarining) markazlari bor. Periferik nerv tizimiga orqa miyadan chiqadigan 31 juft 
sezuvchi, harakatlantiruvchi nerv tolalari, bosh miyadan chiqadigan 12 juft nervlar 
hamda umurtqa pog’onasi atrofida va ichki organlarda joylashish nerv tugunlari 
kiradi. Nerv tizimining periferik qismi asosan nervlardan, ya’ni tolalar bog’lamidan 
iborat. 
Bajaradigan vazifasiga ko’ra nerv tizimi ikki qismga bo’linadi: somatik va 
vegetativ nerv tizimi. Somatik nerv tizimi odam tanasining sezga organlari, skelet 
muskullari ishini boshqaradi. Vegetativ nerv tizimi ichki organlar (nafas olish, qon 
aylanish, ovqat hazm qilish, ayirish va oshqozon hamda ichki sekretsiya bezlari) ishini 
boshqaradi. Bizga ma’lumki, vegetativ nerv sistemasi odam ixtiyoriga bo’ysunmaydi, 
shuning uchun ham «avtonom nerv sistemasi» deb ham ataladi. 
Nerv tizimini nerv hujayralari va nerv tolalari tashkil qiladi. Nerv 
hujayralari neyron deb ataladi. Nerv hujayrasi va uning o’simtalari, ya’ni neyron 
yuksak darajada rivojlangan organizmlar nerv to’qimasining asosiy struktura birlign 
hisoblanadi. Neyronlar tuzilishi va funktsiyasiga ko’ra asosan 3 tipga bo’linadi. 

---

85
1. Imlulsni retseptorlardan markaziy asab tizimiga o’tkazuvchi afferent, 
ya’ni sezuvchi neyronlar. 
2. Markaziy nerv sistemasi-impulsni qabul qilish va javob qaytarish 
hususiyatiga ega. 
3. Impulsni harakatlanayotgan a’zoga, ya’ni effektorga o’tkazuvchi efferent, 
ya’ni harakatlantirish neyronlari. 
Qo’zg’alishni bir nerv hujayrasidan ikkinchi nerv hujayrasiga o’tkazuvchi oraliq 
neyronlar bajaradi. Ichki va tashqi ta’sirga organizmning markaziy nerv sistemasi 
orqali beradigan javobi refleks deb ataladi. Refleks organizmning tevarak-atrof muhit 
bilan aniq, nozik bog’lanishi va organizm ichidagi protsesslarni boshqarish hamda 
nazorat qilish reaktsiyasi bo’lib, uning biologik ahamiyati ana shunda. 
Markaziy nerv sistemasining barcha bo’limlari, hatto bosh miya yarim sharlari ham 
refleks printsipi asosida ishlaydi. Refleks hosil bo’lishida qo’zg’alish o’tadigan yo’l 
refleks yoyi deb ataladi. Ta’sirga javob berish 
refleks yoyidagi turli qismlarning ketma-ket 
qo’zg’alishidan iborat. Refleks yoyi sxemasi 5 xil 
zvenolardan tuzilgan. 
1 ) retseptorlar; 
2) afferent zveno (afferent neyron); 
3) markaziy zveno (oraliq nerv hujayralari); 
4) efferent zveno (efferent neyron); 
5)
 
effektor organ (efferent neyron); 
Yuqoridagi zvenolardan birortasining ish faoliyati 
anatomik yoki fiziologik jihatdan buzilsa, refleks 
hosil bo’lmaydi. 
«Aqliy hujum» asosida nazariy bilimlarni 
mustahkamlab olamiz. 
1.Refleks nima? Refleks yoyini hosil qiluvchi 
bosqichlarni ayting. 
2. Refleks yoyida nechta zveno qatnashadi? 
3.Qachon organizm ta’sirlarga javob qaytara olmaydi? 
4. Refleks yoyi deb nimaga aytiladi?