Ananaviy energiya manbalari bilan tanishish Mundarija Kirish I bob. Ananaviy energiya turlari

Quyosh energiyasi – kelajak energiyasi

Quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha passiv tizimlar
Ilm-fan taraqqiyoti quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha ilg‘or usullarni taqdim etmoqda. Bu borada ishlab chiqilgan qurilish texnologiyalari binolarni loyihalashtirishda bino barpo etilayotgan joyning iqlim sharoiti, foydalanilayotgan qurilish materiallari hisobga olinishini nazarda tutadi. Bu qurilish nihoyasiga yetgach, binoni yoritish, isitish yoki sovutish uchun quyosh energiyasidan imkon qadar ko‘proq foydalanishda zarur. Qurilishni loyihalashtirishda bino tuzilishi o‘zida quyosh energiyasini to‘playdigan kollektor vazifasini o‘taydi. Xususan, Yer sharining shimoliy mintaqalarida uy-joylarni loyihalashtirish va qurishda janub tomonga qaragan derazalar ko‘p bo‘lishi ko‘zda tutiladi. Shundagina qishda deraza orqali quyosh nuri ko‘proq tushib, uyga iliqlik kiradi. Yozda esa quyosh nuri tushishini kamaytirish maqsadida binoning sharqiy va g‘arbiy tomonlarida derazalar kam bo‘lishi kerak. Mana shunday uylar qishda yorug‘ va issiq, yozda salqin bo‘ladi.

7-rasm. Quyosh energiyasi
Bunday binolarni loyihalashtirishda derazalarning joylashuvi, kirayotgan issiqlik va issiqlik izolyatsiyasi yagona konstruktorlik tizimini tashkil qiladi. Ekologik toza, o‘zini o‘zi energiya bilan ta’minlaydigan shinam binolarda tabiiy yorug‘lik ko‘p bo‘ladi va natijada issiqlik energiyasi ancha tejaladi. Devorlar, shift va polning issiqlik izolyatsiyasi materiallari bilan qoplanishi bunday binolarda issiqlikning ko‘proq vaqt saqlanib turishini ta’minlaydi. So‘nggi vaqtlarda jahonda ekologik musaffolikka intilish kuchayib borayotgani bois qayta tiklanadigan energetika tizimlariga ega bu kabi “yashil” loyihalar soni ortmoqda.
Quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha aktiv tizimlar
Olimlarning ta’kidlashicha, quyosh energiyasidan foydalanish bo‘yicha aktiv tizimlar asosini quyosh batareyalari – quyosh energiyasini qabul qilib, o‘zgartiradigan modullar to‘plami tashkil qiladi. Aksariyat hollarda quyosh batareyalari haqida so‘z borganda, quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantiradigan moslama nazarda tutiladi. Quyosh batareyalari elektr energiyasini muntazam ishlab chiqarish yoki keyinchalik foydalanish uchun uni to‘plash imkoniyatiga ega. Bunday batareyalar ilk bor fazo yo‘ldoshlarida foydalanilgan.
Quyosh batareyalari tuzilishining oddiyligi, o‘rnatishning osonligi, ko‘p xizmat talab etmasligi va uzoq muddat foydalanish mumkinligi bilan ajralib turadi. O‘rnatish uchun qo‘shimcha joy talab qilmaydi. Soyada uzoq vaqt qoldirmaslik va yuzasidagi changni o‘z vaqtida artib turish undan foydalanishning yagona shartidir. Bunday batareyalar nafaqat quyoshli kun, hatto bulutli kunlarda ham energiya ishlab chiqara oladi. Zamonaviy quyosh batareyalari o‘n yillar davomida ishlash qobiliyatini saqlab qoladi. Xavfsizligi, samaradorligi va uzoq muddat ishlashi bilan ajralib turadigan bunday tizim kamdan-kam uchraydi. Bugungi kunda quyosh energiyasini o‘zida to‘playdigan akkumulyator manbalari o‘rnatilgan uylar ko‘plab qurilmoqda. Quyosh batareyalari binolar tomi yoki maxsus tayanchlarga o‘rnatiladi.
Quyosh energiyasidan binolarni yoritish, isitish, havoni sovutish, shamollatish, elektr energiyasi ishlab chiqarish maqsadida foydalanilayotir. Dunyoda gelioelektr stansiyalar – quyosh energiyasini katta miqdordagi elektr energiyasiga aylantiradigan zamonaviy stansiyalar soni ko‘payib bormoqda. Ularning ishlash prinsipi oddiy. Bir necha ming kvadrat metr maydonga o‘rnatilgan geliostat oynalar quyosh bilan barobar aylanib, quyosh nurlarini suyuqlik, ko‘pincha suv bilan to‘ldirilgan sig‘imga yo‘naltiradi. Keyingi jarayonlar esa odatdagi issiqlik elektr stansiyalaridagi kabi davom etadi. Ya’ni, suv isib qaynaydi va bug‘ga aylanadi. Bug‘ turbinani, turbina esa generator rotorini aylantiradi va shu tariqa elektr energiyasi ishlab chiqariladi.
Quyosh energiyasi, shubhasiz, kelajak energiyasidir. Bugun dunyo gaz va neft narxining oshishi sababli an’anaviy yoqilg‘i turlaridan voz kechmoqda. Aksariyat mamlakatlarda quyosh energyasidan foydalanishni rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlari ishlab chiqilgan.