Ananaviy energiya manbalari bilan tanishish Mundarija Kirish I bob. Ananaviy energiya turlari

1.4. Tabiiy gaz
Sanoatning bu tarmog`i asosan XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab rivojlana boshladi. Tabiiy gaz hozir jahonda 60 dan ortiq davlatlarda qazib olinadi. Ammo yiliga 50 mlrd m3 gaz qazib oladigan davlatlar faqat Rossiya, AQSH, Niderlandiya va Kanada hisoblanadi. Gaz sanoatining asosiy hususiyati shundan iboratki, u qazib olingan davlatda ishlatiladi, ya`ni kam eksport qilinadi.
Gaz sanoati gazni qazib olish, qayta ishlash va uni iste`molchiga yetkazish tarmoqlaridan iborat.
Gaz yoqilg`ining eng arzon turi. Gaz sanoatda ham, aholining ro`zg`orida ham ishlatiladi. Gaz tutun chiqarmaydigan yoqilg`i, u batamom yonib tugaydi va atmosferani iflos qiladigan chiqindilar ajratib chiqarmaydi. Gaz qazib olish tan narxi ko`mir tan narxidan 10—12 marta pastdir. Ayni vaqtda, gaz arzon kimyo xom ashyosi hisoblanadi. Gaz iste`molchilarga quvurlar orqali yoki suyultirilgan holda jo`natiladi.

4-rasm. Tabiiy gaz
1.5. Torf
Torf qazib olish, uni qayta ishlash va iste`molchiga yetkazib berishdan iborat. Torf o`simliklarni chala parchalanishi natijasida botqoqlarda kislorod miqdori kam bo`lgan sharoitda hosil bo`ladigan tog` jinsi. Tabiiy holda juda katta namlikka ega (88—94 foiz). Torf konlari asosan tekisliklarda ko`proq tarqalgan. Torf yoqilg`i maqsadlarida, qishloq xo`jaligida, qurilish materiali sifatida ishlatiladi. Kelajakda kimyo sanoatida xom ashyo sifatida ishlatish ko`zda tutilmoqda.
Yonuvchi slanets sanoati
Ushbu sanoat slanetslarni qazib olish va ularni qayta ishlash tarmoqdaridan iborat.
Slanetslar tarkibida 60—70 foiz organik moddalar bo`lgan gilli yoki oxaktoshli tog` jinslaridir. Tez o`t oladi va tutab yonadi. Yonuvchi slanetslar tarkibida juda ko`p uchuvchan moddalar bor. Bu jixatdan ular qo`ng`ir ko`mir va xatto torfdan ustunlik qiladi. Shu sababdan ular gazlashtirish va kimyo sanoatida foydalanish uchun qo`laydir.
1.6. Elektr enyergiyasi. Tok manbalari. Gidroelektr stansiyalari GES.
Elektr energiyasi sanoati elektr energiyasini ishlab chiqarish va uni iste`molchilarga uzatish tarmoqlaridan iborat.
Ushbu tarmoq mamlakat yoki iqtisodiy rayon miqyosida sanoatni joylashtirishga muhim ta`sir ko`rsatadi. Bu ta`sir ikki yo`nalishda sodir bo`ladi. Birinchi yo`nalish elektr energiyani katta masofaga uzatishdan iborat. Bu esa mamlakatning barcha xududlarida sanoatni rivojlantirishga imkon beradi. Ikkinchi yo`nalish mo`l-ko`l va arzon elektr energiyasi ishlab chiqaradigan xududlarda energiyani ko`p talab qiladigan sanoat tarmoqlarini joylashtirishdan iborat.
Elektr energiyasini ko`p talab qiladigan sanoat tarmoqlariga titan, alyuminiy, magniy, sintetik tola, sintetik kauchuk, sintetik ammiak ishlab chiqarish kiradi. Bir tonna titan ishlab chiqarish uchun 60 ming kVt/soat, magniy uchun 26 ming kVt/soat, alyuminiy ishlab chiqarish uchun esa 20 ming kVt/soat elektr energiyasi sarf bo`ladi.