Analizning optik usullari

Vidikonlar deb ataluvchi zaryad to’plash bilan ishlovchi uzatuvchi televizion trubkalar, fotoplastinkaning eng yaqin o’xshashi hisoblanadi. Bu qurilmalarda nishon-plastinkaga purkash yo’li bilan biriktirilgan yarimo’tkazgich yoki segnetoelektrik materialining yorug’likka sezgir qatlami fotoemulsiya rolini o’ynaydi. Ishlash qoidasi (prinsipi) bo’yicha yorug’likka sezgir qatlam fotodiodga, fotoqarshilikka yoki piroelektrikka o’xshaydi. Yorug’lik tushayotgan bunday nishonning yorug’likka sezgir qatlamida, tasvirning fotoplastinkadagi taqsimlanishiga o’xshash, elektr zaryadlarining taqsimlanishi hosil qilinadi. Bu “tasvir” nishonning sirtida katta tezlikda chopayotgan (skan qilayotgan) elektron nur yordamida o’qiladi.

Vidikonlar xuddi fotoplastinkalar kabi sezgir elementlar uzluksiz taqsimlangan ko’p elementli detektorlarga misol bo’ladi. Zamonaviy spektr oluvchi asboblarda, elementlari diskret taqsimlangan ko’pelementli nurlanish qabul qilgichlar ham keng ishlatiladi. Bunday qurilmalar, yuqorida bayon qilingan juda ham kichik qattiq sezgir elementlardan birining, nihoyatda ko’pchiligi qator (chiziqli detektorlar) yoki ko’p qatordan (matrisa ko’rinishdagi detektorlar) iborat qilib joylashtirilgan og’irroq plastinkadan iborat bo’ladi. Raqamli

fotoapparatlarda qo’llanilayotgan zaryad orqali bog’langan asboblar asosida yaratilgan matrisa detektorlari bunga misol bo’ladi. Spektr oluvchi asboblar uchun mo’ljallangan chiziqli detektorlarning o’lchami 1– 1,5 sm va matrisa detektorlariniki esa 1x1 sm ni tashkil etadi. Chiziqli detektorga bir necha ming, matrisaga esa 10⁴–10⁵ ta sezgir element joylashtirilgan bo’ladi. Detektorda sezgir elementlarning soni qancha ko’p bo’lsa, spektr shuncha aniq aks ettiriladi. Alohida elementlarning signallarini qayd etish, skan qilish orqali ketma-ket amalga oshadigan vidikonlardan farqli, bu yerda u bir vaqtda va o’zaro bog’liq bo’lmagan holda qayd qilinadi. Bu holda detektordan kelayotgan ma’lumot, ko’pchilik kanallarga bir vaqtda parallel keladi, shuning uchun bunday turdagi detektorlarni ko’p kanalli detektorlar ham deyishadi.