Analitik, fizikaviy va kolloid kimyo

Foydalaniladigan alabiyotlar:
1.X.Rustamov. Fizik kimyo. T., "O’zbekiston", 2000 y., 235-240 betlar.
2. Fizik kimyo kursidan amaliy mashg’ulotlar. Institut talabalariga o’quv qo’llanma g’ (B.N.Afanas`ev va boshq. Tarjimonlar:X.I., Akbarov, R.S.Tillaev). - 4-ruscha nashr. Tarjima.-T.:O’zbekiston, 1999 y., 104-107 betlar.
4 - LABORATORIYA ISHI.
IKKI KOMPONENTLY SISTEMALAR.
“QATTO’Q MODDA-SUYUQLIK” SISTEMASI.
4.1. TERMIK TAXLIL.
Ishdan maqsad: Ikki komponentli inkongurient qatto’q sistemaning suyuqlanish temperaturasini tarkibga bog’liqligini o’rganib, xolat diagrammasini T_c = f(c) tuzish va aralashmaning evtetik tarkibini aniqlashni o’rganish.
Ish bajarish tartibi: Termik analiz usuli asosida sistemaning sovitish yoki istish vaqtida temperaturaning o’zgarish tezligini o’rganish yotadi. Agar sovish vaqtida sistemada xech qanday fazoviy o’zgarishlar sodir bo’lmasa, uning temperaturasi bir tekisda pasayadi, agarda biror fazoviy o’zgarishlar sodir bo’lsa, sovish chizig’ida modda temperaturasining pasayishi sekinlashib yoki to’xtab qolganligi kuzatiladi va chiziqda kesma paydo bo’ladi. Fazoviy o’zgarishlar tugamaguncha temperatura deyarli o’zgarmaydi. Undan keyin yana bir tekisda sovish boshlanadi. Vaqt - temperatura koordinatalarida berilgan moddani yoki aralashmani sovish chizigini chizib, undagi kesmaning joylanishidan undagi kesmaning joylashishidan kristallanish jarayoni boshlanish tem­peraturasi (a) aniqlanadi, temperaturaning doimiyligi tugagan nuqta (v) kristallanish tugaganini ko’rsatadi. Toza moddalar va ularning turli tarkibidagi aralashmalarining suyuqlanish temperaturalarini aniqlab, sistemannng suyuqlanish diagrammasini chizish mumkin.
t⁰

a B
vaqt, min.

7 ta probirka olib, ikkitasiga 8-10 g. atrofida texnik tarozida tortilgan toza moddalar olinadi, qolgan beshtasiga o’qituvchi aytgan tarkibidagi tayyorlangan aralashmalar olinadi. 300-500 ml. stakanda suv yoki glitserin (moddaning suyuqlanish temperaturasiga qarab) isitilib, probirkalardan biri u erga solinadi. Modda suyuqlashib bo’lgandan keyin probirkani termometrli probka bilan yopiladi. Termometrning uchi probirka devoriga tegmasdan turib, suyuqlanmaning o’rtasida bo’lishi kerak. So’ng suyuqlanmali probirkani xavo kuylagi vazifasini bajaruvchi kengroq probirkaga joylashtirib, sovish egrisi olinadi. Uning uchun sekundomer ishga tushirilib, modda to’lo’q kristallanib bo’lguncha xar 0,5 minutda termometr ko’rsatkichlari yozib turiladi.
So’ng probirkani issiq suvli (yoki glitserinli) stakanga solib, aralashma suyuqlaitirilib termometr bushatiladi va cho’qarib olinadi. Shunday tajribalar qolgan probirkalar bilan takrorlanadi. Olingan natijalar asosida (sof komponentlar, aralashmalar uchun) sovish egrilari chiziladi. Egrilardagi kesmalardan kristallanishning boshlanishi va tugash temperaturalari topiladi va olingan ma`lumotlarni 4-jadvalga yoziladi.
4-jadval

Tajriba №	Aralashmatarkibi		Kristallanish boshlanish temperaturasi °C	Kristallanish tugash temperaturasi, °C
	A	V

Ishning isoboti: Yuqoridagi "vaqt- temperatura" sovish egrilari va jadvaldagi ma`lumotlardan foydalanib, sistemaning suyuqlanish yoki qotish diagramasi chiziladi. Buning uchun ordinatalar o’qiga kri­stallanishning boshlanish va tugash temperaturalari, abssissalar o’qiga esa aralashmalar tarkibi quyiladi.
Suyuqlanish diagrammasi quyidagicha tuziladi (7-rasm) absissa o’qiga tarkib ordinata o’qiga shu tarkibga mos bo’lgan kristallanish xarorati qo’yiladi. Bu diagrammada t_A⁰, t_B⁰ toza A va V moddalarning kri­stallanish xarorati. t_A⁰, E, t_B⁰, E chizig’i A va V moddalarnnng kristal­lanish xaroratining eritma tarkibi bilan o’zgarishi. t_A⁰ E t_B⁰ chizigi suyuqlanish (likvidius) chizig’i deb ataladi. Bu chiziqdan yuqoridagi soxa gomogen bilib suyuqdikdan iborat. E-nuqtasi evtetik nuqta deyiladi. Bu nuqtaga mos kelgan tarkib C_e evtetik tarkib deyiladi. Bu eritmaning eng pastki kristallanish (qotish) xaroratidir.



7-rasm.

Komponentlar turi o’qituvchi tomonidan beriladi va quydagicha bo’lish mumkin;

1. naftalin-difenilamin 2. azobenzol-naftalin
3. benzol kislotasi-naftalin 4. naftalin-nitrotoluol
5. fenol-metilamin


Moddaning suyuqlanish temperaturasiga qarab, suvli xammom o’rniga moyli yoki gliserinli xammom ishlatiladi.
Joriy nazorat savollari:

1. 
   Ikki qattiq moddalardan iborat sistemaning qizdirilganda yoki ularni suyuq qotishmasi sovutilganda sodir bo’ladigan xolat diagrammasini tushuntiring.
   
2. 
   Oddiy diagramma (Suyuqlanish diagramma) sini izoxlang.
   

3. Fizik kimyoviy taxlil usullari xakida nimalarii bilasiz.
4. N.S.Kurpakovning uzluksizlik va mos kelishlik tamoyillarini
izoxlang.
5. Sovutgich egrilari qanday vujudga keladi. Ular asosida qanday qilib xolat diagrammalarini chizish mumkin.
6. Evtektikali sistema xolat diagrammasini izoxlang. Evtetika
(guktasiga moy keladigan aralashma qanday xususiyatlarga ega.
7. Biror bir tarkibli sutoklanmani kristallanshp yulini chizmada
izoxlang.
8. Likvidius va solndius chiziqlarini chizmada ko’rsatib, izoxlang.
9. Kongruent suyuqlanadigan sistema xolat diagrammasini keltiring va izoxlang.
10. Kongruent suyuqlanadigan sistema xolat diagrammasini
izo­xlang.