Analitik, fizikaviy va kolloid kimyo

Bufer ertmalar.
Tadqiqotlarda, ishlab chiqarishda ko’pincha, vodorot ionlari kontsentratsiyasi barqaror har xil eritmalar tayyorlash hamda ulardan foydalanishga to’g’ri keladi. Vodorot inolarining kontsentratsiyasi (pH qiymati) barqaror bo’lgan eritmalar bufer eritmalar deb ataladi.
Bufer eritmaga kislota yoki asos qo’shilganda uning ‘z pH qiymatini saqlab qolish uchun ko’rsatgan qarshiligi shu eritmaning bufer ta'siri deb ataladi va u bufer sig’imi bilan o’lchanadi. 1 gramm-ekvivalent bufer eritmaning pH qiymatini bir birlikka o’zgartirish uchun kerakli kuchli asos yoki kislotaning gramm -ekvivalent miqdori shu eritmaning bufer sig’imi deb ataladi.
Ko’pincha bufer eritmalar kuchsiz kislota va shu kislotaning kuchli asos bilan hosil qilgan tuzi (masalan, CH₃COOH+CH₃COONa) yoki kuchsiz asos va shu asosning kuchli kislota bilan hosil qilgan tuzi (masalan NH₄OH va NH₄Cl) aralashmasidan iborat bo’ladi.
Sirka kislotasi va uning natriyli tuzidan iborat bufer eritma misolida bufer ta'siri ko’raylik. Sirka kislota molekulasi dissotsilanish konstantasi qo’ydagicha:
CH₃COOH CH₃COO^-H^
Bundan kelib chiqadi
Atsetat ion sirka kislota va natriy atsetat tuzidan chiqishi mumkin. Agar kuchsiz kislota eritmasiga shu kislotaning yaxshi dissotsilanadigan tuzi quyilsa, kislotaning dissotsilanishi kamayadi. Sirtka kislota kuchsiz kislota bo’lgani uchun eritmadagi atsetat ionlarning kontsentratsiyasi tuzning kontsentratsiyasiga barabar, ya'ni [CH₃COO-]=[CH₃COONa] bo’ladi. Bulardan foydalanib quyidagini chiqarish mumkin.


Umuman shu toifa bufer eritmalar uchun pH quyidagicha bo’ladi;

Demak, oxiri nisbatni mavjudligi bufer ta'sirini kuchaytiradi.
Agar eritmaga kuchli kislota, masalan HCl, qo’shilsa quyidagicha reaktsiya boradi;
CH₃COONa  HCl = NaCl  CH₃COOH
Demak, HCl ning o’rniga kuchsiz sirka kislota hosil bo’ladi. Buning natijasida kuchli kislotaning kuchi kesiladi. Agar bufer erimaga kuchli asos,masalan: NaOH quyilsa, u sirka kislota bilan birikib CH₃COONa tuzini hosil qiladi. Bu holda ham pH juda kam o’zgaradi.