Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

7.3. Termokimyo. Gess qonuni

Deyarli barcha kimyoviy reaktsiyalarda issiqlik holidagi energiya yutiladi yoki chiqariladi. yutilgan yoki chiqarilgan energiya miqdori reaktsiyaning issiqlik effekti deyiladi. Fizik kimyoning va kimyoviy termodinamikaning reaktsiyalarining issiqlik effektini, moddalarning issiqlik sig’imini o’rganadigan bo’limi termokimyo deyiladi. Issiqlik chiqishi bilan boradigan reaktsiyalar ekzotermik, issiqlik yutilishi bilan boradiganlari endotermik reaktsiyalar deyiladi.

Oddiy moddalardan 1 mol murakkab modda hosil bo’lishida ajralib chiqqan yoki yutilgan issiqlik shu murakkab moddaning hosil bo’lish issiqligi deyiladi.

Termodinamikaning birinchi qonuni issiqlik effekti bilan sistema ichki energiyasining yoki entalpiyaning o’zgarishi orasidagi munosabatni aniqlashga imkon beradi.

1836 yil rus olimi Gess G.I. o’zining tajribasiga asosan, kimyoviy reaktsiyalarning issiqlik effekti reaktsiyada ishtirok etadigan moddalarning boshlang’ich va oxirgi holatlarigagina bog’liq, lekin boshlang’ich holatdan oxirgi holatga qanday yo’l bilan o’tilganiga bog’liq emaslik qonunini yaratadi.

Masalan, uglerod kislorodda yondirilganda karbonat angidrid ikki xil yo’l bilan hosil bo’lishi mumkin.

C + O₂ =CO₂ + Q

C + 1/2O₂=CO + Q₁

CO + 1/2O₂=CO₂ + Q₂

Gess qonuniga ko‘ra Q = Q₁ + Q₂

Gess qonuniga ko’ra Q = Q₁ + Q₂

Gess qonuni fiziologiyada katta ahamiyatga ega organizmda ovqat maxsulotlar oksidlanganda qancha energiya chiqishi shu qonun asosida xisoblab topiladi va ovqatlarning kaloriyaliligi hamda to’yimligi aniqlanadi.

Masalan, glyukozaning bevosita oksidlanishida 2817,7 KJ issiqlik chiqadi.

C₆H₁₂O₆ + 6O₂  6CO₂ + 6H₂O + 2817,7 KJ