Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

7.2. Termodinamika asoslari va qonunlari.

Termodinamika grekcha termo va dinamik yani issiqlik hamda kuch so’zlaridan olingan bo’lib, manosi issiqlik bilan bog’liq bo’lgan kuchlar (energiya) to’g’risidagi fandir. Bu fan turli xil energiyalarni va ularning o’zgarishini o’rganadi. Masalan, metall parmalaganda parma qiziydi - mexanik energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanadi, elektr toki motorni harakatga keltiradi - elektr energiyasi mexanik energiyaga aylanadi, ko’mir yonganda kimyoviy energiya issiqlik va yorug’lik energiyasiga aylanadi va xokazo.

Termodinamikada qo’llaniladigan sistema, jarayon va ularning turlari quyidagicha. Atrof -muxitdan fikran ajratilgan jism yoki o’zaro tasir etadigan jismlar to’plami termodinamikada sistema deyiladi. Termodinamik sistemalar oddiy (kimyoviy bir jinsli), murakkab (kimyoviy har xil jinsli), gomogen (fizik bir jinsli), geterogen (fizik har xil jinsli), izolyatsiyalangan (yopiq) yoki izolyatsiyalanmagan (ochiq) bo’lishi mumkin.

Termodinamik sistemaning bir holatdagi boshqa holatga o’tishi jarayon deyiladi. Agar jarayon davomida termodinamik sistema qator o’zgarishlardan keyin yana avvalgi holatga qaytsa, bunday jarayon aylanma jarayon yoki tsikl deyiladi. Agar jarayon o’zgarmas temperaturada borsa izotermik, agar o’zgarmas bosimda borsa izobarik, agar o’zgarmas xajmda borsa, izoxorik jarayon deyiladi. M.V.Lomonosovning aytishicha issiqlik harakat tufayli vujudga keladi, masalan, qo’l bir - biriga ishqalanganda isiydi, tosh toshga urilganda uchqun paydo bo’ladi va xokazo. Issiqlik - molekulalarning tartibsiz harakatning uzatilishi. Ish - tartibli, bir tomonga yo’nalgan harakatning uzatilishi.